Việt Nam Phật Giáo Sử Luận Nguyễn Lang Nhà Xuất Bản Văn Học - Hà Nội 1979 Mục Lục Tập Một Tập Hai Tập Ba

Tổ Gia Thực Lục chép rằng Trúc Lâm rất bằng lòng với công việc sáng tác của Huyền Quang; khi đọc xong bản thảo Thích Khoa Giáo, vua ngự bút phê như sau: " Phàm sách đã qua tay Huyền Quang biên soạn hiệu khảo rồi thì không thể thêm hay bớt một chữ nào nữa". Trúc Lâm liền bảo thợ cho khắc in những sách ấy. Các sách này hẵn đã được đưa vào Ðại Tạng đời Trần. Huyền Quang cũng đã được Trúc Lâm cho đi vân du khắp nước thăm các danh lam và thỉnh thoảng cũng đăng đàn thuyết pháp. Có lần Huyền Quang được Trúc Lâm cho ngồi trên pháp tòa làm bằng trầm hương của mình để giảng kinh. Sau đó ông được lập làm trú trì chùa Vân Yên núi Yên Tử. Mến phục sức học quảng bác của ông, tăng ni theo về học đạo có đến khoảng 1.000 người. Chính trong thời gian này Huyền Quang đã sáng tác bài phú Vịnh Vân Yên Tự.

Năm 1313 (Quý sửu, Tổ Gia Thực Lục chép lầm là Quý mão - Quý mão là năm 1303, hồi Huyền Quang chưa xuất gia), ngày rằm tháng giêng âm lịch, ông về quê làng Vạn Tải thăm cha mẹ. Hồi đó ông 60 tuổi cha mẹ ông đã già yếu. Muốn gần gũi hai vị đó trong một thời gian, ông liền lập ngôi chùa ngay trong làng, sát mé tây của nhà cha mẹ, đặt tên là chùa Ðại Bi. Nghe ông lập chùa, nhiều người ở kinh đô về ủng hộ. Ngày khánh thành chùa, ông mở pháp hội lớn, mời chư tăng bốn phương về tham dự. Hàng vạn người dự hội tổ chức trong bảy đêm bảy ngày. Những phẩm vật và tiền bạc dâng cúng ông đem ra cúng dương chư Tăng và tặng phát cho người nghèo khổ. Có lẽ pháp hội được tổ chức trong dịp Vu Lan rằm tháng bảy, mùa báo hiếu cha mẹ. Sau khi đại hội chấm dứt, ông có tổ chức một bữa tiệc nhỏ mời họ hàng thân thích và láng giềng trong làng Vạn Tải đến để dự gây thêm tình thân mật. Chiều hôm đó ông khởi hành về chùa Vân Yên núi Yên Tử nơi ông chịu trách nhiệm trú trì. Như vậy là ông rời nhiệm sở chưa đầy một năm.

Vua Minh tông cúng dường mười lạng vàng để xây tháp cho Huyền Quang phía sau chùa Côn Sơn. Vua cũng ban ruộng cho chùa để tổ chức kỵ giỗ hàng năm cho ông, kể cả các nơi cúng dường là 150 mẫu năm sào.

- Thức vá»›i ngÅ© là má»™t, cÅ©ng nhÆ° khi không có bệnh. 

Huyền Quang hỏi: 

- Vậy thì bệnh vá»›i không bệnh đã là má»™t chÆ°a? 

Pháp Loa nói: 

- Bệnh cÅ©ng chẳng can gì đến kẻ khác, không bệnh cÅ©ng không can gì đến kẻ khác. 

Huyền Quang hỏi: 

- Vậy thì tiếng nói nhắm vào cái gì? 

Pháp Loa nói: 

- Thì gió thổi trong cây cứ mặc nó chứ. 

Huyền Quang nói: 

- Tiếng gió thổi trong cây không làm cho người ta mê hoặc, nhÆ°ng lời nói mê trong giấc ngủ lại có thể làm mê hoặc lòng người. 

Pháp Loa nói: 

- Kẻ si mê cÅ©ng có thể bị tiếng gió trong cây làm mê hoặc lắm chứ. 

Huyền Quang nói: 

- Chỉ má»™t cái tật đó mà đến chết cÅ©ng không chừa. 

Pháp Loa liền lấy chân đạp Huyền Quang má»™t cái. 

Huyền Quang bỏ ra. Từ đó bệnh thuyên giảm dần. Ðến ngày 13, người ta dời Pháp Loa về Quỳnh Lâm Viện để nằm trong phÆ°Æ¡ng trượng... 

Mồng ba tháng ba, lúc nữa đêm Huyền Quang vào thăm bệnh thì bệnh đã nguy kịch. Huyền Quang nói: 

- XÆ°a nay các bậc đạt ngá»™ khi giờ phút đến, muốn ở lại thì ở, muốn Ä‘i thì Ä‘i. 

Pháp Loa nói: 

- Ði hay ở cÅ©ng đều không can hệ chi tá»›i ai. 

Huyền Quang hỏi: 

- Vậy thì tại sao? 

Pháp Loa trả lời: 

- Thì tùy xứ tát-bà-ha. 

Tiếp đến môn đệ xin bài kệ thị tịch, Pháp Loa viết xong bài kệ bốn câu, buông bút rồi tịch. 

Những cuá»™c vấn đáp giữa Huyền Quang và Pháp Loa cho ta thấy rằng chính Huyền Quang có ý giúp Pháp Loa trong giờ phút cuối của cuá»™c đời. Câu trả lời: tùy xứ tát-bà-ha" và bài kệ thị tịch có lẽ đã là má»™t khích lệ cho Huyền Quang. Những câu hỏi đầu của Huyền Quang hình nhÆ° có mục đích để tìm xem Pháp Loa đã sẵn sàng trÆ°á»›c cái chết chÆ°a. " Thức và ngủ đã là má»™t chÆ°a?" và " Bệnh vá»›i không bệnh đã là má»™t chÆ°a?" đã khiến cho Pháp Loa giật mình thấy đạo nghiệp của mình chÆ°a thật sá»± chín muồi, và mình vẫn chÆ°a thá»±c sẵn sàng để đón nhận giờ phút quan trọng. Phản ứng của Pháp Loa biểu lá»™ má»™t chút giận hờn có tính cách trẻ thÆ¡. Tuy ông Ä‘Æ°a chân đạp nhẹ Huyền Quang má»™t cái nhÆ°ng ông đã nhờ các câu hỏi của Huyền Quang mà nhận ra mình phải sống thêm đã hoàn thành cái mà mình tưởng là đã chín ở nÆ¡i mình. Vì vậy sau cuá»™c viếng thăm đầu của Huyền Quang, bệnh tình ông thuyên giảm rất mau chóng. Ông sống thêm tá»›i 20 ngày nữa, và chắc chắn trong thời gian nằm tại phÆ°Æ¡ng trượng Quỳnh Lâm Viện ấy ông đã đạt tá»›i trình Ä‘á»™ siêu việt sinh tá»­. Khi trở lại thăm ông, Huyền Quang chÆ°a biết tá»›i sá»± thay đổi đó nên đã nói má»™t câu để thăm dò xem Pháp Loa đã đạt tá»›i chá»— Liá»…u sinh thoát tá»­ chÆ°a. Ông nói: " các bậc đạt ngá»™ xÆ°a nay, khi giờ phút đến muốn ở lại thì ở, muốn Ä‘i thì Ä‘i." Ðây thá»±c là má»™t câu hỏi để thăm dò, nhÆ°ng không đặt trong hình thức của má»™t câu hỏi. Câu trả lời đầu của Pháp Loa có tính cách đùa Huyền Quang " Ä‘i hay ở thì cÅ©ng không can hệ chi tá»›i ai," nhÆ°ng câu trả lời thứ hai quả đã làm Huyền Quang hả dạ: " tùy xứ tát-bà-ha." Tùy xứ tát-bà-ha là gì. Ðó là sá»± tá»± do. Ðó là giải thoát. Huyền Quang quả đã giúp nhiều cho đạo nghiệp của Pháp Loa trong những giờ phút cuối cùng của đời Pháp Loa. Liên hệ giữa Pháp Loa và Huyền Quang không phải là liên hệ thầy trò mà chỉ là liên hệ bạn hữu, dù Huyền Quang là người thừa kế của Pháp Loa. 

Huyền Quang hồi đó đã không còn trú trì Vân Yên nữa mà Ä‘ang tu ở chùa Côn SÆ¡n. Ông không phải là má»™t mẫu người thuá»™c hành Ä‘á»™ng nhÆ° Trúc Lâm và Pháp Loa. Ông là má»™t nhà văn, má»™t thi sÄ© có tài và cÅ©ng là má»™t giáo sÆ° Phật học giỏi. Ông ít Ä‘i giảng diá»…n trong quần chúng mà chỉ dạy trong các tu viện cho giá»›i tăng sÄ©. Ông có mở mang các chùa Vân Yên, Ninh Phúc, Thanh Mai và Côn SÆ¡n, nhÆ°ng ông không xây dá»±ng hàng trăm chùa tháp nhÆ° Pháp Loa. Ông để thời giờ dạy giáo lý, biên tập kinh Ä‘iển và làm thÆ¡. Ông ít giao du vá»›i những người trong triều, có lẽ ông đã làm quan trên 20 năm trong triều, đã chán ngán giá»›i quyền quý nÆ¡i cá»­a khuyết. Chuyện Thị Bích xảy ra ở chùa Vân Yên có thể là má»™t sá»± bày đặt gây nên do sá»± ganh ghét. Vân Yên là đầu não của môn phái, chức vị trú trì ở đây có lẽ có người thèm muốn. Vì vậy ông về Thanh Mai và Côn SÆ¡n để tìm chá»— thanh vắng thá»±c sá»±. Ðây cÅ©ng là má»™t bài thi ông làm trong những năm á»­o Côn SÆ¡n, lúc ông đã trên 77 tuổi. 

Ðức bạc thẹn mình nối Tổ Ðăng

Ngửa mặt trời xanh hỏi lý do

Ðường nhà Tưởng Hủ tre reo gió

Huyền Quang là một thi sĩ lớn. Ông có những vần thơ rất đẹp và rất bình dị. Ta hãy đọc bài Ðầu Thu:

Hương đêm mát dịu, bình phong lạnh

(Dạ khí phân phương nhập họa bình

Bài Ði Thuyền:

Mênh mông theo gió con thuyền nhỏ

(Tiểu đỉnh thừa phong phiếm diểu mang

và bài Ngủ Trưa.

Mưa tạnh, khe núi tĩnh

(Vũ quá sơn khê tĩnh

Huyền Quang giỏi Phật học nhÆ°ng thÆ¡ của ông bình dị, ít nặng nề danh từ Phật Giáo. Tuy vậy tính cách đạt ngá»™ thanh thoát vẫn bàn bạc trong thÆ¡ ông. Trong bài Hoa Cúc ta đã đọc những câu ông viết về chuyện ngắm hoa tuyệt diệu, trong đó người vá»›i hoa hồn nhiên là má»™t và hình ảnh kỳ diệu của má»™t bông cúc nở trong trạng thái ấy. Ông cười vá»›i tất cả lòng từ bi khi nhìn thấy má»™t thiếu nữ vì không thây được bản chất mầu nhiệm của cúc, đã hái cúc cắm đầy đầu trÆ°á»›c khi ra về: 

Cười kẻ không hay hoa huyền diệu

Hãy đọc những giòng sau đây để thấy lòng từ bi của ông khi ông trông thấy tù nhân bị áp giải đi đầy ngang qua:

Biên thư bằng máu nhắn tin nhau

(Khô huyết thư thành dục ký âm

(Vạn duyên bất nhiễu, thành già tục

Giá»›i và Ðịnh là những bức thành để ngăn giữ không cho phiền não thâm nhập. Giữ tâm hồn thanh thoát không lo lắng thì tầm mắt có thể nhìn xa thấy rá»™ng, khi tham khảo đạt được đến nền tảng chung của những cặp đối lập nhÆ° thị-phi, mê-ngá»™, thì cái nhìn " nhị kiến’ không còn, lúc ấy không còn sá»± đối lập " Ma-Phật" nữa,và cảnh nào cÅ©ng là cảnh Phật, Ma cung cÅ©ng trở thành Phật quốc. 

Trong bài kệ bằng chữ Nôm viết ở cuối bài Phú Vịnh Chùa Hoa Yên, Huyền Quang có hai dòng sau đây: 

Biết được tính ta nên Bụt thật

Ông muốn nói: nếu ý thức được tá»± tính giác ngá»™ sẵn có nÆ¡i mình thì sẽ không còn thấy con đường tu trÆ°á»›c mắt xa thẳm nữa. Thiết tưởng từng đó cÅ©ng cho ta thấy được quan Ä‘iểm Thiền học của Huyền Quang. Qua những câu trao đổi giữa Huyền Quang và Pháp Loa bên giường bệnh của Pháp Loa, ta có thể thấy những nét chính của tÆ° tưởng Huyền Quang về vấn đề tu chứng: 

1- Sống và chết chẳng qua là hai phÆ°Æ¡ng diện cùng má»™t thá»±c tại, cái mà thiền sÆ° Lâm Tế gọi là chân nhân vô vị (con người thá»±c không có vị trí trong không gian và thời gian). Thá»±c tại này không vì sinh mà có, không vì diệt mà mất. 

2- Nếu ai thá»±c chứng được thá»±c tại bất sinh bất diệt ấy nÆ¡i bản thân thì người ấy sẽ đạt đạo và thoát khỏi sinh tá»­, hoàn toàn tá»± do. 

3- Chưa thực chứng được những lời tuyên bố về thực tại chỉ có tác dụng làm cho kẻ khác lầm lạc. Bản chất của Phật Giáo là sự thực chứng mà không phải là kiến thức thu thập được từ giáo điển và thầy tổ.