|
CHƯƠNG X TRẦN THÁI TÔNG
Trần
Thái Tông lên ngôi vua hồi tám tuổi; từ đó về sau chỉ
cư trú trong cung điện. Bìa tựa sách Thiền Tông Chỉ Nam
cho biết vua tự mình học Phật theo lời khuyên nhủ của Trúc
Lâm quốc sư. Nhưng sức học Phật của vua đã đạt tới
trình độ rất thâm uyên.
Những
đau khổ nội tâm mà vua đã chịu đựng trong thời trai trẻ
hẵn đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy
vua quyêt tâm học Phật và tu tập thiền đạo.
Năm Thái Tông lên 20 tuổi, hoàng hậu là Chiêu Thánh (Lý Chiêu Hoàng) mới 19 tuổi. Vậy mà Trần Thủ Ðộ ép Thái Tông phải bỏ Chiêu Thánh để cưới người chị của Chiêu Thánh là Thuận Thiên, là bấy giờ là vợ của anh mình là Trần Liễu. Thuận Thiên lại đang có mang. Sở dĩ Trần Thủ Ðộ làm như vậy là vì trong lòng nôn nao muốn Thái Tông có con ngay để đảm bảo sự liên tục của dòng dõi gia đình thống trị. Thuận Thiên đã có mang, nếu Thái Tông lập Thuận Thiên làm hoàng hậu thì chắc chắc trong vòng mấy tháng sẽ có được một người con. Hẳn nhiên là Thái Tông phản đối kịch liệt việc phải bỏ người yêu để cưới người vợ đã có mang của anh ruột. Nhưng Trần Thủ Ðộ có nhiều uy quyền quá, Thái Tông không có cách nào ngăn được ông ta. Chiêu Thánh bị giáng xuống làm công chúa. Công chúa Thuận Thiên, vợ của Trần Liễu, được lập làm hoàng hậu. Trần Liễu phẫn uất, liền dấy binh nổi loạn. Việc xẩy ra vào tháng giêng năm Bính thân (1236)[1]. Mang nặng tâm tình khổ đau và đối phó với tình trạng căng thẳng đó, người con trai hai mươi tuổi kia không thể nào chịu đựng được nữa. Vào mười giờ đêm ngày mồng ba tháng Tư năm ấy, vua bỏ ngai vàng ra đi, tìm lên đỉnh núi Yên Tử. vua đem theo bảy tám người tùy tùng, đi bằng ngựa. Vua nói rằng đi để nghe dự luận dân gian mà biết được lòng dân để bề trị nước. Sang sông, đoàn người đi về phía Ðông. Lúc ấy vua mới nói rõ ý định đi tu với mấy người tùy tùng và bảo họ ra về. Mọi người đều ngạc nhiên khóc lóc. Vào khoảng sáu giờ sáng hôm sau vua đến bến đò Ðại Than ở núi Phả Lại. Trời đã sáng, sợ người khác nhận ra, vua liền lấy vạt áo che mặt mà qua đò, rồi theo đường tắt mà lên núi. Ðến tối vua vào nghỉ trong chùa Giác Hạnh, đợi đến sáng lại đi. Chật vật trèo lội, núi hiểm suối sâu, con ngựa đã yếu không thể lên núi nữa, vua phải bỏ ngựa vịn vào tảng đá mà đi. Khoảng hai giờ trưa mới đến chân núi Yên Tử. Sáng mai, vua lên thẳng núi và vào tham kiến vị đại sa môn chùa Trúc lâm. "Thấy Trẫm, quốc sư mừng rỡ. Người ung dung bảo trẫm: "Lão tăng ở chốn sơn dã đã lâu rồi, xương cứng, mặt gầy, ăn rau răm, nhai hạt dẻ, uống nước suối, vui cảnh rừng đã quen, lòng nhẹ nhàng như đám mây nổi, cho nên mới theo gió mà đến đây. Nay bệ hạ bỏ địa vị nhân chủ mà nghĩ đến cảnh quê mùa rừng núi, hẳn là muốn tìm cầu gì ở đây cho nên mới đến, phải không?" Trẫm nghe lời thầy hỏi, hai hàng nước mắt ứa ra, liền thưa với thầy rằng: "Trẫm còn thơ ấu, đã sớm mất mẹ cha, chơ vơ đứng trên sĩ dân, không có nơi nương tựa. Lại nghĩ rằng sự nghiệp đế vương đời trước hưng phế bất thường, cho nên trẫm mới vào đây, chỉ muốn cầu thành Phật, chứ chẳng muốn tìm gì khác". Thầy đáp: "Trong núi vốn không có Phật. Phật ở trong tâm ta. Nếu tâm lắng và trí tuệ xuất hiện, đó chính là Phật. Nếu bệ hạ giác ngộ được tâm ấy thì tức khắc thành Phật ngay tại chỗ, không cần đi tìm cực khổ bên ngoài" (bài tựa sách Thiền Tông Chỉ Nam). Ngày hôm sau, Trần Thủ Ðộ đem các quan lên núi Yên Tử đón vua về kinh. Vua nói: "Trẫm còn trẻ tuổi chưa cáng đáng được việc nặng nề, thì phụ hoàng đã vội lìa bỏ, sớm mất chỗ trông cậy, Trẫm không dám ở ngôi vua nữa mà làm nhục xã tắc". Thủ Ðộ nài nĩ hai ba lần vua vẫn không nghe. Thủ Ðộ liền bảo mọi người: "Vua ở đâu thì lập triều ở đó". Nói xong liền cắm nêu trong núi, nói rằng chỗ này là điện Thiên An, chỗ kia là gác Ðoan Minh, và sai người xây dựng. Thiền sư Trúc Lâm thấy thế mới tâu vua: "Xin bệ hạ hãy gấp về kinh sư, chớ để làm hại đến núi rừng của lão tăng". Vua bèn về kinh (Ðại Việt Sử Ký Toàn Thư). Thái Tông viết xong bài tựa Thiền Tông Chỉ Nam: "Thấy Trẫm, Trần Công thống thiết nói: Tôi chịu lời ủy thác của tiên quân, phụng sự nhà vua trong việc làm chủ thần dân. Nhân dân đang mong bệ hạ như con đỏ trông đợi cha mẹ. Huống chi ngày nay các vị cố lão trong triều đều là họ hàng thân thích, sĩ thứ trong nước ai nấy đều vui vẽ phục tùng, đến cả đứa trẻ lên bảy cũng biết nhà vua là cha mẹ dân. Vả lại Thái Tổ[2]vừa mới bỏ tôi đi, hòn đất trên nấm mồ chưa ráo, lời dặn dò bên tai còn văng vẳng, thế mà bệ hạ đã lánh vào chốn núi rừng ẩn cư để cầu thỏa lấy ý riêng của mình, mà làm vậy thì được, nhưng còn quốc gia xã tắc ra sao? Nếu để lời khen suông cho đời sau thì sao bằng lấy thân mình làm người dẫn đạo cho thên hạ?" Hệ hạ nếu không nghĩ lại, quần thần chúng tôi cùng thiên hạ sẽ xin cùng chết cả trong ngày hôm nay, quyết không trở về". "Trẫm nghe thái sư và các quần thần bô lão đều không chịu bỏ trẫm, cho nên mới đem lời thái sư mà bạch lại với quốc sư. Quốc sư cầm tay trẫm mà nói: Phàm làm đấng minh quân, thì phải lấy ý muốn của thiên hạ làm ý muốn của mình,và tâm thiên hạ làm tâm của mình. Nay thiên hạ muốn đón bệ hạ không về sao được? Tuy nhiên sự nghiên cứu nội điển xin bệ hạ đừng phút nào quên. "Bởi vậy trẫm với mọi người trong triều mới trở về kinh, miễn cưỡng mà lại lên ngôi báu. Ròng rã trên 10 năm trời, mỗi khi có cơ hội nước nhàn rỗi, trẫm lại tập họp các bậc kỳ đức để học hỏi đạo thiền. Các kinh điển của các hệ thống giáo lý chính, không kinh nào là trẫm không nghiên cứu. Như vậy là Trần Thái Tông đã tự mình học Phật, tuy thỉnh thoảng có nhờ đến sự chỉ giáo của các bậc kỳ dức trong Phật học giới. Các bậc kỳ đức này là ai? Ngoài Trúc Lâm quốc sư nhiều năm mới xuống núi thăm một lần, ta thấy có các thiền sư Tức Lự, Ứng Thuận và Ðại Ðăng, những người đang giảng dạy Phật Giáo tại kinh đô Thăng Long. Ta thấy có thiền sư Thiên Phong người Trung Hoa, người mà vua Thái Tông đã mời tới cùng các bậc kỳ đức trong nước tại viện Tả Nhai để cùng tham vấn Thiền đạo. Tuy Ðại Ðăng là người được chính thức đắc pháp với Thiên Phong nhưng chính Thái Tông cũng đã được học nhiều của Thiên Phong. Thiên Phong là người thuộc thiền phái lâm tế. Thiền học của Trần Thái Tông sau này thấm nhuần rất sâu xâ tính chất thiền học Lâm Tế: điều này cho ta thấy ảnh hưởng của Thiên Phong nơi Thái Tông. Thái Tông học Phật có thầy và có bạn: những vị như Trúc Lâm, Tức Lự là thuộc về bậc thầy, trong khi những vị như Ðại Ðăng, Ứng Thuận và Thiên Phong là thuộc về hàng bạn. Sách Trần Triều Thiền Tông Bản Hạnh viết: Hội thiện tri thức lại tham Ích
minh tông chỉ càng thâm lòng thiền
Sư
trưởng là đại nhân duyên
Thiện
hữu hộ giáo hộ quyền nam mô
Trong
số đạo bạn của vua Thái Tông, có một vị thiền sư Trung
Hoa tên là Ðức Thành từ Trung Hoa sang. Vị thiền sư này nghe
nói đến thiền học của vua đã đến xin yết kiến. Sách
Khóa
Hư đã ghi lại một cuộc đối thoại của vua và Ðức
Thành tại chùa Chân Giáo. Ðức Thành hỏi: "Thế Tôn chưa
rời khỏi cung Ðâu Suất đã giáng sinh trong vương cung, chưa
ra khỏi mẫu thai đã hoàn tất sự nghiệp độ sinh. Như thế
là nghĩa làm sao?" Vua đáp: "Khúc sông nào còn nước thì
khúc sông ấy có hình mặt trăng chiếu xuống: dặm hư không
nào không bị mây che thì dặm hư không ấy lộ màu xanh da trời" (Thiên giang hữu thủy thêin giang nguyệt, vạn lý
vô vân vạn lý thiên).
Trong
bài tựa kinh Kim Cương Tam Muội được in lại trong sách
Khóa
Hư, Trần Thái Tông có nói về sự học của mình như sau: "Trẫm
lo việc chăn dân, mỗi lúc gian nan thường lăn lóc trong công
việc, quên cả sớm chiều; công việc thì có hàng vạn thứ
mà thì giờ nhàn rỗi không có được ban lăm. Siêng công việc,
tiếc ngày giờ, trẫm cố học hành thêm chữ nghĩa thì chưa
biết được bao lăm cho nên ban đêm đến giờ khuya vẫn còn
phải thức để đọc sách; học sách Nho rồi học kinh Phật".
Thái Tông đã học Như như một môn học chính trị và xã
hội cần thiết cho sự trị dân, và học Phật như một đường
hướng siêu thoát cho tâm linh và tình cảm. Là nhà chính trị,vua
có nhu yếu học Nho. Là người có chiều sâu tâm linh, vua có
nhu yếu học Phật. Khuynh hướng dung hợp Phật Nho của thời
tống sơ do thiền phái Vô Môn đề xướng đã ảnh hưởng
đến thái độ dung hợp tam giáo của vua. Tư tưởng Phật
và Thánh (tức Khổng Tử) phân công hợp tác trong các lĩnh
vực tâm linh mà Thái Tông đã diễn tả trong bài tựa sách
Thiền Tông Chi rNam là kết quả của thái độ dung hợp
ấy, mà cũng là kết quả của cái học uyên bác của vua về
cả hai hệ thống tư tưởng. Vài ba năm sau khi từ Yên Tử
trở về, tức là vào khoảng 23 tuổi, Trần Thái Tông có lập
viện Tả Nhai và rủ các vương hầu ra đó học tập
đạo Phật với mình. Những vị kỳ đức mà vua thỉnh thoảng
mời đến để tham vấn về Thiền học chắc hẵn cũng đã
được mời tới ở viện Tả Nhai này.
Tác
phẩm đầu tay của Thái Tông là cuốn Thiền Tông Chỉ Nam
mà bài tựa còn được giữ lại trong sách Khóa Hư.
Có thể một vài đoạn trong Thiền Tông Chỉ Nam cũng
đã được trích in trong Khóa Hư; ta sẽ có dịp bàn
về vấn đề này. Sách Thiền Tông Chỉ Nam được viết
lúc vua còn trẻ, khoảng từ ba mươi đến ba mươi lăm tuổi
(1247-1252). Trong bài tựa, vua viết: [Nghe lời quốc sư ]. Trẫm
cùng với triều thần về kinh đô, miễn cưỡng mà lên ngôi
vua. Trong khoảng hơn 10 năm, mỗi khi có cơ hội nhàn rỗi,
lại triệu tập các bậc kỳ đức để tham vấn đạo thiền.
Các kinh điển của những hệ thống giáo lý lớn, không kinh
nào mà không nghiên cứu. Trẫm thường đọc kinh Kim Cương,
một hôm đọc đến câu "ưng vô sở trụ nhi sinh kỳ tâm",
buông kinh xuống chiêm nghiệm, bổng thoát nhiên tự ngộ. Bèn
đem chỗ giác ngộ ấy viết thành những lời ca sau đây đặt
tên làThiền Tông Chỉ Nam. cũng vào năm nay, quốc sư
[Trúc Lâm} từ Yên Tử về kinh sư, trẫm mời ở lại chùa
Thắng Nghiêm để mở đầu việc khắc bản bắt đầu in kinh
điển. Trẫm đã đem tác phẩm này cho thầy xem. Thầy xem xong
và khen tới balần. Ngài nói: Tâm của chư Phật ở cả trong
này. Sao không khắc in ra để chỉ bày cho kẻ hậu học? Trẫm
nghe lời ấy, bèn bảo thợ viết thành chữ Khải và
truyền cho đêm in; ý trẫm không chỉ để góp phần vào việc
khai thị hậu thế mà còn muốn tiếp tục làm cho sự nghiệp
của thánh nhân đời trước càng thêm rộng lớn. Do đó tự
viết lời tựa này".
Thái
Tông ở cương vị 32 năm, sau đó vua nhường chỗ cho con là
Trần Thánh Tông và làm thái thượng hoàng, ngự ở cung Thiên
Trường. Chắn hẵn là sau khi nhường ngôi, vua lại có thêm
nhiều thì giờ hơn để học Phật. Vua mất năm 60 tuổi, nghĩa
là làm Thái thượng hoàng tới 20 năm. Những tác phẩm viết
trong thời gian này còn chín chắn hơn Thiền Tông Chỉ Nam
mà hồi viết vua chỉ mới trên 30 tuổi. Sau đây ta hãy thử
liệt kê những tác phẩm của vua:
1)Thiền
Tông Chỉ Nam
2)
Kim Cương Tam Muội Kinh Chú Giải
3)
Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi
4)
Bình Ðẳng Lễ Sám Văn
5)
Khóa Hư Lục
6)Thi
Tập
Thiền
Tông Chỉ Nam - Tác phẩm này không còn, hoặc giả còn thì
chỉ còn một phần, không nguyên vẹn. Bài tựa của tác phẩm
còn được in lại trong sách Khóa Hư Lục. Theo bài tựa
này, tác phẩm là những lời ca ("bèn đem chỗ sở ngộ viết
thành những bài ca sau đây, đặt tên là Thiền Tông Chỉ
Nam"). Vậy thì thể tài của Thiền Tông Chỉ Nam
có thể giống như thể tài của Chứng Ðạo Ca, trong
hình thái thi ca hoặc ít nhất là trong văn biền ngẫu phối
hợp với thi ca. Nội dung quyết phải là Thiền, không thể
là những bài như bài "Giới sát sinh văn" trong sách Khóa
Hư còn được giữ lại một ít đoạn văn của Thiền
Tông Chỉ Nam. Ta sẽ trở lại vấn đề nội dung sách Thiền
Tông chỉ Nam sau khi phân tích Khóa hư Lục.
Kim
Cương Tam Muội Chú Giải - Tác phẩm này cũng không còn.
Chỉ có bài tựa còn được in lại trong sách Khóa Hư Lục.
Trong bài tựa này, vua nói mỗi lần đọc đến kinh Kim Cương
Tam Muội là trong lòng phát sinh trăm mối cảm hứng, do
đó đã "đem hết ruột gan để làm lời chú giải".
Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi - Ðây là một nghi thức sám hối
chia làm sáu phần, mỗi phần dành cho một thời gian trong ngày,
mỗi ngày sáu thì. Toàn văn, kể cả bài tựa, còn giữ lại
nguyên vẹn trong sách Khóa Hư Lục.
Bình
Ðẳng Lễ Sám Văn - Ðây cũng là một nghi thức sám hối,
nhưng nghi thức này đã mất; duy bài tựa còn được giữ
lại trong sách Khóa Hư Lục. Theo đề tài của tác phẩm
và dựa trên bài tựa, ta biết rằng nghi thức này có nhiều
triết học thâm sâu hơn nghi thức Lục Thì Sám Hối Khoa
Nghi.
Thái
Tông Thi Tập - Tập thưo này cũng không còn. Chỉ có một
vài bài được giữ lại, như bài Tống Bắc Sứ Trương
Hiển Khanh và bài Gửi Vị Tăng Già Ðức Sơn Ở
Am Thanh Phong.
Khóa
Hư Lục - Có hai người đã nghĩ rằng Khóa Hư Lục
là của Trần Nhân Tông mà không phải của Trần Nhân Tông.
Ðó là Thiều Chữu, người dịch Khóa Hư Lục đăng
trong báo Ðuốc Tuệ và Trần Văn Giáp, tác giả Lược
Truyện Các Tác Gia Việt Nam. Trần Văn Giáp không viện
chứng cớ, còn Thiều Chửu nói rằng chính vua Nhân Tông trốn
lên Yên Tử (sử có chép) và chính Trần Hưng Ðạo lên Yên
Tử mời Nhân Tông về. Thực ra Nhân Tông hồi 16 tuổi cũng
từng trốn lên Yên Tử, bởi muốn nhường cho em địa vị
hoàng thái tử mà mình không ưa thích. Nhưng sự việc vua Thái
Tông lên bỏ Yên Tử năm 1236 được ghi chép rõ ràng trong
quốc sử, và người lên Yên Tử triệu vua về là Trần Thủ
Ðộ, chú của Thái Tông ("thúc phụ Trần Công"). Có lẽ
Thiều Chữu nghĩ rằng chú của Trần Nhân Tông là Trần Hưng
Ðạo, thì "thúc phụ Trần Công" đây phải là Trần Hưng
Ðạo. Ông quên rằng Trần Thủ Ðộ cũng chính là chú của
Thái Tông và Trần Thủ Ðộ đều nhắc tới Thái Tổ tức
là Trần Thừa. Có lẽ Thiều Chữu nghĩ rằng Trần Thừa chưa
bao giờ làm vua thì không thể được gọi là Thái Tổ. Thực
ra khi Thái Tông lên ngôi, Trần Thừa đã được tôn làm thượng
hoàng.
Dù
sao đi nữa việc Thái Tông bỏ lên Yên Tử và Trần Thủ Ðộ
lên núi triệu về đã được chép rõ ràng trong các sách như
Ðại
Việt Sử Ký Toàn Thư, Khâm Ðịnh Việt Sử Thông Giám Cương
Mục Chính Biên và Việt Sử Tiêu Án. Chính trong bài
tựa Thiền Tông Chỉ Nam, Thái Tông viết là vua lên núi
Yên Tử vào năm Bính Thân, tức là năm Thiên Ứng Chính Bình
thứ năm. Cũng tức là năm 1236.
Như
vậy không còn có lý do gì nữa để ta nghĩ rằng đây là
việc liên hệ đời Trần Nhân Tông.
Sau
đây là nội dung của sách Khóa Hư Lục do Hội Phật
Giáo Bắc Kỳ ấn hành tại Hà Nội năm 1943 dưới sự bảo
trợ của trường Viễn Ðông Bác Cổ:
Quyền Thượng: Tứ
Sơn
Phổ
Thuyết Sắc Thân
Khuyến
Phát Tâm Văn
Giới
Sát Sinh Văn
Giới
Thâu Ðạo Văn
Giới
Sắc Văn
Giới
Vọng Ngữ Van
Giới
Tửu Văn
Giới
Ðịnh Tuệ Luận
Thụ
Giới Luận
Niệm
Phật Luận
Tọa
Thiền Luận
Tuệ
Giáo Giám Luận
Thiền
Tông Chỉ Nam Tự
Kim
Cương Tam Muội Kinh Tự
Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi Tự
Bình
Ðẳng Lễ Sám Văn Tự
Phổ
Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ
Ngữ
Lục Vấn Ðáp Môn Hạ
Niệm
Tụng Kệ
Quyền
hạ:
Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi
Chữ
Khóa
(trong Khóa hư) có nghĩa là hành trì học tập. Chữ Hư
có nghĩa là với thái độ không cố chấp vào hình thức giáo
điều. Như yếu của Khóa là sự siêng năng thực tập
thiền học không để cho thời gian luống qua: nhu yếu của
Hư
là thái độ phá chấp tự do không kẹt vào khái niệm và
hình thức. Hai nhu yếu tổng hợp lại thành tinh thần thực
tiễn và khai phóng của đạo Phật: thực hiện một cách tinh
tiến đạo lý giác ngộ trong tinh thần phá chấp tự do và
vô niệm. Ðiều này được thấy rõ trong đoạn văn sau đây
trích từ bài Phổ Thuyết Sắc Thân:
"Nếu
chưa đạt được tâm Phật và ý Tổ thì trước hết hãy
trì gới, niệm kinh. Ðến khi đạt tới trình độ Phật cũng
không mà Tổ cũng không thì còn giới nào cần trì, kinh nào
cần niệm? Lúc đó thì dù cư trú trong thế giới ảo sắc
mà thật ra đã là cư trú trong thế giới chân sắc, ở trong
phàm thân mà thực đã ở trong pháp thân".
Trong
ý hướng dẫn đạo sự tu hành thực tiễn ấy, Thái Tông
thu góp một số bài vở mình đã viết liên hệ tới sự hướng
dẫn thực hành và đặt cho chúng cái tên là Khóa Hư.
Trước hết là hai bài Tứ Sơn và Phổ Thuyết Sắc
Thân nhằm mục đích diễn tả tính cách vô thường, khổ
và vô ngã của thực tại để gợi ý tỉnh thức. Tiếp đó
là bài Khuyến Phát Tâm Văn, đề nghị người đọc
phát tâm quyết chí tu tập đạo giải thoát. Rồi đến năm
bài văn về sự giữ gìn năm giới luật căn bản của người
Phật tử; Không sát sinh, không thâu đạo, không tà dâm, không
vọng ngữ và không say rượu. Ðây là khởi điểm thực tế
của sự hành đạo, không phải là lý thuyết suông. Tiếp
đến là những bài nói về phương pháp tu thiền.
Giới
Ðịnh Tuệ Luận: trình tự thực hiện tuệ giác.
Thụ
Giới Luận: sự cần thiết của sự nhận giữ giới luật
Niệm
Phật Luận: phương pháp giản dị nhất để khởi chính
niệm và diệt trừ tam nghiệp tham sân si.
Tọa
Thiền Luận: nguyên tắc ngồi thiền
Tuệ
Giáo Giám Luận: về liên hệ giữa định và tuệ.
Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi: sáu nghi thức sám hối áp dụng sáu
lần trong ngày nhằm mục đích thanh lọc tâm lý.
Phổ Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ: lời gợi ý về một đề tài thiền định trong sách Bàn Sơn Thùy Ngữ: "Một con đường hướng thượng, ngàn thánh không truyền". Ngữ Lục Vấn Ðáp Môn Hạ: những lời Thái Tông trao đổi với các môn đệ, do môn đệ ghi chép lại. Niêm Tụng Kệ: 43 công án thiền, do Thái Tông nêu cử, gợi ý và làm lời kệ tụng. Chính trong ba mục cuối vằ kể mà ta thấy được trình độ đạt thiền của Trần Thái Tông. Ngoài ra sách Khóa Hư Lục còn in lại những bài tựa của ba cuốn sách do Thái Tông viết: đó là bài tựa sách Thiền Tông Chỉ Nam, bài tựa sách Kim Cương Tam muội Kinh Chú Giải, bài tựa sách Bình Ðẳng Lễ Sám Văn. Những bài tựa này được in trong Khóa Hư chung với các tiểu luận về thiền. Ðiều này cũng dễ hiểu bởi nội dung bài này cũng liên hệ tới việc hành thiền. Trong bản in của Hội Phật Giáo Bắc Kỳ năm 1943, có một lời tiểu dẫn cho biết rằng trước kia có một ấn bản ở chùa Ðống Cao tỉnh Bắc Ninh, nhưng bản này không có các mục từ "Giới Sát Sinh Văn" đến "Niêm Tụng kệ"; sau đó có một vị tăng ở chùa Quất Tụ, huyện Yên Thế, đã theo bản in của thiền sư Thích Tuệ Hiền ở chùa Hoa Yên, núi Yên Tử và tạo thành bản in năm Ðinh mão (1850, Tự Ðức tam niên) (*), trong đó có cá bài từ "Giới Sát Sinh Văn" đến "Niêm Tụng kệ". (*) Thực ra đây chỉ là bản in năm Ðinh Mão, Tự Ðức năm thứ 21 (1867). Xin xem thêm Thơ văn Lý-Trần tập I, phần "Khảo luận văn bản"; Nxb Kho học xã hội, Hà Nội, 1997; tr. 109 (N.H.C.) Các bản AB. 268, A. 1531, A. 1426 và AB. 367 của Thư Viện Khoa Học Xã Hội ở Hà Nội đều chỉ có các mục Tứ Sơn, Phổ Thuyết Sắc Thân, Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề Tam Văn và Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi, nghiã là tương tự như ấn bản chùa Ðống Cao mà bài tiểu dẫn nói trên miêu tả. Một điều đáng chú ý là trong các bản lưu tại Thư Viện Khoa Học Xã Hội Hà Nội, có một bản chép tay chép lại một bản in năm 1631. Bản này có mang lời tựa của thiền sư Huệ Duyên chùa Sùng Quang, huyện Giao Thủy, phủ Thiên Trường viết ngày rằm tháng Mười một năm Tân mùi, niên hiệu Long Ðức thứ ba (1631). Sách này cũng mang theo lời dịch và giảng nghĩa bằng chữ Nôm của thiền sư Thận Trai, pháp hiệu là Tuệ Tĩnh tự làVô Dật, viết vào khoảng đầu thế kỷ thứ mười bảy (*). (*) Xem thêm Trần Thị Băng Thanh: Một vài tìm tòi bước đầu về văn bản thơ văn Lý-Trần, Tạp chí Văn học, số 5-1972 (N.H.C.). Ta không biết bản in của thiền sư Thích Tuệ Hiền ở chùa Hoa yên núi Yên Tử được thực hiện vào năm nào, chỉ biết bản in của Hội Phật Giáo Bắc Kỳ năm 1943 đã căn cứ trên bản in của chùa Quất Tụ năm 1850, mà bản chùa Quất Tụ đã căn cứ trên bản chùa Hoa Yên. Xét về nội dung, ta thấy những bài như bài tựa Kim Cương Tam Muội Kinh Chú Giải, bài tựa Thiền Tông Chỉ Nam, Ngữ Lục Vấn Ðáp Môn Hạ, Niêm Tụng Kệ, Phổ Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ đều có mang khí sắc Trần Thái Tông một cách rõ rệt. Những lời trao đổi giữa Thái Tông với các môn đệ (Ngữ Lục Vấn Ðáp Môn Hạ) cũng thấy có in trong sách Thánh Ðăng Lục. Ðọc kỹ toàn thể văn Khóa Hư Lục ta thấy rõ sách này chỉ là tuyển tập nhiều đoạn văn được sáng tác vào những thời gian khác nhau, chứ không phải là một tác phẩm được viết ra dưới một chủ đề duy nhất. Cái danh từ Khóa Hư dùng để làm đầu đề cho tuyển tập cũng gợi ý ấy. So sánh về nội dung, ta thấy tư tưởng của bài Tứ Sơn thật khác xa với tư tưởng Phổ Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ hay tư tưởng Bình Ðẳng Lễ Sám Văn Tự. Tư tưởng bài Tứ Sơn cũng như tư tưởng trong bài tựa Thiền Tông Chỉ Nam còn mang nhiều dấu vết tổng hợp tư tưởng Phật Nho, chú trọng nhiều về hình thái văn từ hơn nội dung Thiền học. Tư tưởng Phổ Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ và Niệm Tụng kệ chẳng hạn chứng tỏ một kiến thức thâm sâu và thuần túy về Thiền, như là các bài này đã được viết hai mươi năm sau bài Tứ Sơn và Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề Tâm Văn. Các bài Niệm Phật Luận, Tọa Thiền Luận và Tuệ Giáo Giám Luận với giọng văn đơn giản đi thẳng vào đề tại thực tế chắc chắn cũng thuộc về một số những sáng tác đi sau Tứ Sơn. Về khoa nghi sám hối, chắc chắn Bình Ðẳng Sám Hối Khoa Nghi, trong đó ý niệm sám hối được tạo dựng trên căn bản triết học pháp tính vô tính, chắc chắn cũng được sáng tác sau Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi. Căn cứ trên những nhận xét ấy ta có thể nói rằng những đề mục sau đây trong Khóa Hư Lục đã được sáng tác trong buổi đầu, và có thể là đã được trích ra từ sách Thiền Tông Chỉ Nam. Tứ Sơn: bốn bài thơ nói về bốn ngọn núi tượng trưng cho sinh, lão, bệnh, tử và những lời tựa cho bốn bài thơ ấy. Các lời tựa này viết theo thể văn biền ngẫu, rất nhiều hình ảnh thi ca. chú trọng đến tính cách vô thường, khổ và vô ngã của thực tại. Phổ Thuyết Sắc Thân: Nói về sinh mệnh con người cũng là văn biền ngẫu, có nhiều giá trị thi ca, và cũng nhấn mạnh đến tính cách vô thường và khổ đau của hiện hữu. Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề Tâm Văn: cùng lối văn biền ngẫu, cũng nói về vô thường, vô ngã của thực tại và khuyên người phát tâm tu đạo. Các bài Phổ Thuyết Hướng Thượng Nhất Lộ và Niêm Tụng Kệ tuy cũng có nội dung hướng dẫn sự thực hành Thiền học nhưng tư tưởng già dặn và thuần túy về Thiền của chúng cho ta thấy chúng không thể nằm trong Thiền Tông Chỉ Nam chung với những bài như ba bài trên được. Ta cũng có thể nói rằng Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi đã được sáng tác sau Thiền Tông Chỉ Nam không lâu: Thái Tông rất chú trọng về việc sám hối, đã sáng tác khoa nghi này để tự mình sử dụng và sau đó lưu hành cho người khác sử dụng. Việc Thái Tông bị ép cưới vợ đã có mang của anh ruột, theo tiêu chuẩn luân lý Khổng Mạnh đã được chính Thái Tông cho như là "thương luân bại lý" cùng việc phải chấp nhận điều Trần Thủ Ðộ ép làm trong mục đích trừng trị, chinh phạt... chắc góp phần trong ý hướng sám hối của vua.
Nhân
đây ta cũng nên nói về tác phẩm Thánh Ðăng Lục, một
tài liệu có liên hệ tới Trần Thái Tông. Ấn bản mà ta
hiện có là ấn bản năm 1750 do một vị đệ tử của hòa
thượng Chân Nguyên thực hiện năm 1750. Vị đệ tử này tên
là Tính Lãng ; theo bài tựa trùng ấn, ông nói rằng năm 1705
thầy của ông là hòa thượng Chân Nguyên tức Tuệ Ðăng đã
có in một lần rồi; nay bản gỗ đã thất lạc, ông muốn
thực hiện một bản in khác. Cũng theo bài tựa này (mà người
viết là Tính Quảng ở chùa Thiền Phong núi Tử Sầm) thì
bản của hòa thượng Chân Nguyên in lại theo bản của thiền
sư Chân Nghiêm chùa Sùng Quang (xã Xuân Lan, huyện Cẩm Giàng,
tỉnh Hải Dương) vốn đã được thực hiện hai trăm năm
trước đó, tức là vào giữa khoảng thế kỷ thứ mười
sáu. Thánh Ðăng Lục ghi chép về sự nghiệp tu học
của năm ông vua đời Trần; Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông,
Anh Tông và Minh Tông. Cùng với các sách Thuyền Uyển Tập
Anh, Tam Tổ Thực Lục, Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục,
sách Thánh Ðăng Lục cũng là một tài liệu được biên
chép theo phương pháp và truyền thống thiền môn. Bốn tác
phẩm này có rất nhiều sử liệu chính xác và giá trị có
thể bổ túc những chỗ thiếu sót và sửa chữa những điểm
sai lầm trong các bộ quốc sử và trong các tác phẩm văn hóa
như Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục. Sở
dĩ các tác phẩm này có được những giá trị đó cũng là
nhờ chúng được bảo tồn trong các chùa, nhất là các chùa
trên núi, như chùa Yên Tử, nơi binh hỏa tương đối đã tàn
phá ít và cũng nhờ ở sự kiện ở thiền môn ít ai nghĩ
tới việc sửa chữa tài liệu trong các bộ ngữ lục theo
ý hướng chính trị của mình. Tam Tổ Thực Lục chẳng
hạn, trong phần nói về Nhân Tông, đã kể đến những công
việc của Nhân Tông làm trong thời gian xuất gia và ghi rõ
ngày, tháng, năm, với những chi tiết rất có ích cho việc
kiểm điểm sử liệu.
Hòa
thượng Chân Nguyên tức Tuệ Ðăng người san định Thánh
Ðăng Lục năm 1705 cũng là tác giả Yên Tử Sơn Trúc
Lâm Trần Triều Thiền Tông Bản Hạnh, mà chúng tôi đã
từng nhắc đến bằng tên tắt Trần Triều Thiền Tông
Bản Hạnh. Ðây là một tác phẩm chữ Nôm, trong đó tác
giả nói nhiều về vua Trần Thái Tông và vua Trần Nhân Tông.
Tác phẩm này chắc chắn là đã dùng nhiều tài liệu của
Thánh
Ðăng Lục. Tác phẩm có nói đến nói chuyện của vua Thái
Tông với Tống Ðức Thành và nhắc lại một số Thiền ngữ
của vua. Tất cả những chi tiết này chứng minh các mục Ngữ
Lục Vân Ðáp Môn Hạ và Niêm Tụng Kệ trong Khóa
Hư Lục là chính tác phẩm của Thái Tông. Ấn bản còn
lại là ấn bản năm 1745 do một ni cô tên Diệu Thuần chùa
Liên Hoa ở kinh thành Thăng Long thực hiện theo lời phú chúc
của bổn sư cô là thiền sư Liễu Viên. Hiện giáo sư Hoàng
Xuân Hãn có được bản in rất đẹp này, mà trong đó ta còn
thấy một bài phú bằng chữ Nôm (Cư Trần Lạc Ðạo Phú)
và một bài ca (Ðắc Thú Lâm Tuyền Thành Ðạo Ca) của
vua Trần Nhân Tông, và bài phú Vịnh Hoa Yên Tự của
thiền sư Huyên Quang, tổ thứ ba phái Trúc Lâm, người truyền
thừa thứ tám của truyền thống Yên Tử. Sách Trần Triều
Thiền Tông Bản Hạnh được viết vào những n ăm cuối
thế kỷ thứ mười bảy.
Toàn
bộ sáng tác của Thái Tông mang tính chất nhu yếu của một
tâm hòn muốn luôn luôn tự đánh thức mình dậy trong cuộc
đời, không để rơi và tình trạng sống say chết mộng. Có
người nói những hình ảnh sinh, lão, bệnh, tử, vô thường,
vô ngã và bất tịnh mà Thái Tông đưa ra trong các tác phẩm
Tứ
Sơn, Phổ Thuyết Sắc Thân và Phổ Khuyết Phát Bồ Ðề
Tâm chứng tỏ ông có một thái độ bi quan, yếm thế đối
với cuộc đời. Ðiều này không đúng. Khi ta nhìn vào cuộc
đời Thái Tông ta thấy vua không bi quan, yếm thế; trái lại
vua rất tich cực trong việc dựng nước trị dân và nắm lấy
chủ quyền hành động trong tay khi đã đến tuổi trưởng
thành. Khi ta đọc những tác phẩm của vau, ta cũng thấy một
niềm thao thức muốn thực hiện một cái gì có giá trị vĩnh
cửu; đó là sự ngộ đạo. Vua không phải là một người
tâm thwongf chỉ muốn hưởng thụ những lạc thú cuộc đời,
những lạc thú có thể nằm trong tầm tay của một người
như vua. Trái lại, vua muốn vươn tới, và tự nhủ đừng
tự đánh mất mình trong những thế giới hình sắc, thanh âm,
hương vị, và cảm xúc của hưởng thụ. Bốn bài kệ Tứ
Sơn là một sự thức tỉnh thực sự về tính cách vô
thường của một đời người. Tứ sơn là bốn ngọn núi
sinh, lão, bệnh và tử, tức là bốn cửa ải của đời người.
Ðánh mất một đời người trong lãng quên và trong thanh sắc
để rốt cuộc không còn cơ hộ tìm ra nguồn cội quê hương
mình là một điều đáng tiếc. Vua viết trong bài kệ thứ
nhất.
Lưỡi vướng vị ngon, tai vướng tiếng Một đời người qua suông như thế thật là uổng phí. Hình ảnh mà Thái Tông dùng để diễn tả sự chấm dứt của một cuộc đời lãng phí là một hình ảnh kỳ tuyệt có giá trị đánh thức rất thần diệu. Ðó là hình ảnh trăng khuya lặn trên một dòng sông yên tĩnh sau một trận bão tố khủng khiếp, trong đó tác giả thây một ngư ông say khước để thuyền tự do vượt sóng qua sông: Một trận cuồng phong dậy đất bằng Hiện
tại, trong cảnh đêm khuya trăng lặn bên dòng sông, hình ảnh
ngư ông say khướt với chiếc thuyền trôi trong giông tố mà
ta thấy trước đó mấy phút hình như đã là một ảo ảnh:
tất cả sẽ tan biến, chỉ còn lại dòng sông và bóng nguyệt.
Về cái chết, Thái Tông viết trong bài Phổ Thuyết Sắc
Thân: "Khi xưa tóc mượt má hồng, ngay nay tro xanh xương
trắng. Khi mưa lệ tưới mây ảm đạm, lúc gió sầu lay nguyệt
mơ màng. Canh tàn thì quỷ khóc thần sầu, năm muộn thì trâu
dày ngựa đạp. Ðom đóm lập lòe trong cỏ biếc, côn trùng
rền rỉ ngọn đương trơ. Bia đá một nửa phủ rêu xanh,
tiều mục đạp ngang thành lối tắt..."
Về
tính cách bất tịnh và vô thường của thân người, Thái
Tông viết trong Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề Tâm: "Công
danh cái thế, chẳng qua một giấc mộng dài; phú quý kinh người,
khó tránh "vô thường" hai chữ. Tranh nhân chấp ngã, rốt
cuộc là không; khoe giỏi khoe hay rốt cùng chẳng thực. Tứ
đại rã rời thôi già trẻ; núi khe mòn mỏi hết anh hùng.
Tóc xanh chưa thấy mà mầu bạc đã pha. Kẻ mừng mới đi
mà người điếu đã tới. Một bao máu mủ, bao năm khổ luyến
ân tình; bảy thước xương khô, mặc sức tham xan tiền của.
Thở ra không hẹn thở vào; ngày nay không tin ngày kế. Trôi
nổi sông yêu giờ nào nghỉ, nấu ung nhà cháy biết bao thôi?"
Tinh
thần thao thức cảnh giác nàybàng bạc trong suốt nghi thức
Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi vốn là một phương tiện cảnh tỉnh
tâm hồn, không hơn không kém. Sự cảnh tỉnh này được thực
hiện trong mọi mặt (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, và ý) và
vào mọi lúc trong ngày (tang tảng sáng, buổi trưa, buổi chiều,
buổi nhá nhem, buổi tối, buổi quá nửa đêm).
Tự
nhắc nhở về tính chất vô thường, bất tịnh và hư giả
của cuộc đời không phải là để buồn nản buông xuôi mà
là để dốc lòng tinh chuyên thực hiện sự đạt ngộ. Lục
Thì Sám Hối Khoa Nghi đã được vua chế ngự để thực
hành sám hối một ngày sáu lần, có lẽ trong những ngày ít
bận rộn việc triều chính và có lẽ ở chùa Phổ Minh hay
Chân Giáo. Khoa Nghi chia làm sáu phần, để thực hành sáu lần
trong ngày. Mỗi lần lâu vào khoảng 20 phút. Nghi thức gây
tác động cảnh giác rất cao và rất tha thiết: sám hối ở
đây không phải là xin tội với Phật mà là gạn lọc tỉnh
thức tự tâm. Vào thế kỷ thứ sáu vua Lương Vũ Ðế bên
Tàu cũng có ngự chế một nghi thức sám hối tên là Từ
Bi Ðạo Tràng Sám Pháp, mười cuốn, nhưng là để nhờ
các vị tăng sám hối cho bà hoàng hậu đã vì sân si mà nhảy
xuống giếng chết để sau này trở thành một con độc long.
Nghi thức này được gọi là Lương Hoàng Sám, người
ta nói rằng sau khi các vị tăng sám hối xong thì hoàng hậu
được siêu thăng về và báo mộng cho vua hay. Trong trường
hợp Thái Tông. Vua không ngự chế sám pháp để xin tội cho
ai khác. Chắc hẳn những hành động của Trần Thủ Ðộ như
ép Lý Huệ Tông tự tử, giết tôn thất nhà Lý, giết hết
binh sĩ theo Trần Liễu làm loạn sông Cái, ép vua lấy chị
dâu có mang... đã đè nặng trên tâm tư của Thái Tông, và
những khổ đau này có dự phần vào động cơ sáng tác sáng
pháp. Nhưng các tội lỗi trên, Thái Tông không nghĩ là của
riêng Trần Thủ Ðộ mà là tội lỗi của gia đình và dòng
họ, là tội lỗi của chính mình. Tuy vậy, suốt sáu nghi thức
sám hối ta thấy nhu cầu sám pháp thì ít mà nhu yếu thức
tỉnh và tinh chuyên thì nhiều. Sám pháp ở đây được thực
dụng như một phương tiện yểm trợ thiền định, gạn lọc
nội tâm, tạo nên trạng thái thao thức của sự cảnh giác.
Mỗi
nghi thức bắt đầu bằng một bài kệ cảnh giác, rồi đến
lễ dâng hương, một bài kệ dâng hương, một bài kệ dâng
hoa, một bài trần bạch có tác dụng cảnh sách, một lời
sám hối, một bài kệ khuyến thỉnh, một bài kệ tùy hỷ,
một bài kệ hồi hướng, một bài kệ phát nguyện, và cuối
cùng là một bài vô thường. Văn cú rất diễm lệ, hình ảnh
rất phong phú, tư tưởng rất sâu sắc. Sáu nghi thức là sáu
hòn bích ngọc. Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi của Trần
Thái Tông là một sám pháp gọn gàng, thực tiễn và đẹp
đẽ, so với nghi thức Từ Bi Thủy Sám đã không thể thua
mà còn có thể đẹp đẽ hơn và thực dụng hơn. Không biết
tại sao ở các thiền đường xứ ta sám pháp các vua Trần
Thái Tông lại được ít người sử dụng trong khi các sám
pháp Lương Hoàng, Dược Sư, Thủy Sám lại rất phổ thông.
Ta hãy đọc một đoạn về nghi thức buổi sáng để thấy
giá trị tư tưởng và văn chương của Lục Thì Sám Hối
Khoa Nghi:
Bài kệ cảnh sách giờ Dần Ánh dương vừa mới hé Ðừng
ôm xác chết nữa
Ngửng đầu lên thiền chân: Lễ chúc hương buổi sớm "Phục dĩ: bóng thỏ về Tây, vầng ô đã rạng: nơi chiếu Phạn, họp muôn dòng Thanh Tịnh; trên cõi Không, lễ các bậc Thánh Hiền. Muốn gửi tin bằng gỗ chiên đàn; phải kính đốt xông loài hương báu. Hương này, trông từ rừng Giới Luật, tưới bằng nước Thiền Na; chặt trong vườn Trí Tuệ, đẽo bằng đao Giải Thoát. Hương không dùng rìu búa sức người mà hình thể từ nhiên nhiên tự kết. Ðốt nén bảo hương Tri Kiến; kết thành đài mây Quang Minh. Lúc hương xông khắp chốn thơm tho; nơi khói tỏa đầy trời ngào ngạt. Na;y nhân buổi sớm, đốt hương cúng dường".Bài kệ dâng hương Ngào ngạt trầm hương rừng chính định Bài kệ dâng hoa Hoa nở sáng ngời trên đất tâm Tính
cách cảnh giác và khích lệ hành động trong khoa nghi Lục
Thì Sám Hối cũng thấy trong các bài Tứ Sơn, Phổ
Thuyết Sắc Thân và Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề Tâm.
Trong bài Phổ Thuyết Sắc Thân, Thái Tông nói đến cơ
hội quý báu của người được mang thân người đầy đủ
sáu căn, được sinh nơi có văn hóa, và khuyên nên tinh tiến
hành đạo: "Nếu đã là con mắt sáng, kíp nên phản tỉnh
hồi quang; cất mình vượt khỏi hố sinh tử, giang tay xé toạt
lưới ái ân; nam cũng vậy, nữ cũng vậy, đều có thể tu;
trí cũng thế, ngu cũng thế, đều là có dịp. Nếu chưa đạt
được tâm Phật ý Tổ, thì trước hãy nương vào phép trì
giới niệm kinh. Kíp đến khi đạt được trình độ Phật
cũng không mà Tổ cũng không thì còn giới nào trì kinh nào
niệm? Ở nơi ảo sắc mà cũng như ở nơi chân sắc; an trú
trong phàm thân mà cũng là an trú trong pháp thân. Phá lục tặc
làm nên lục thần thông; rong chơi trên biển bát khổ như
trên biển tự tại". Trong bài Phổ Khuyến Phát Bồ Ðề
Tâm, vua viết: "Nếu có thể phản chiếu hồi quang thì
ai ai cũng có thể Kiến Tính thành Phật. Hơn nữa thân người
dễ mất, pháp Phật khó được tương phùng, nếu muốn siêu
thoát dòng lục đạo thì chỉ có một đoạn Nhất Thừa là
con đường tắt. Phải tìm Chính kiến, đừng tin tà sư; ngộ
xong thì mới thật bước vào, hành được thì mới hay thoát
tục. Chân bước lên đất đai thực tại, đầu đội dưới
khung trời Thái Hư. Khi sử dụng thì vạn cảnh phô bày; khi
buông thả thì mảy trần không vướng. Vượt đến chốn không
liên quan sinh tử; ngộ đến cơ mà quỷ thần không lường.
Hoặc phàm hoặc thánh đều vẫn đi một con đường; dù ghét
dù thương đều thở chung một lỗ mũi".
Vua
Trần Thái Tông là một người có cảm xúc bén nhạy. Vua nhìn
sự vật một cách sâu sắc. Lời nói của Trúc Lâm quốc sư
về bổn phận của người chịu trách nhiệm giữ dân in dâu
vào tâm não vua như một lời phán quyết của định mệnh[5],
vua chấp nhận và tuân phục, nhưng vua quyết không chịu đóng
vai trò thụ động của thời thế; vua muốn sống cuộc sống
của chính mình. Không ai tuyên truyền, nhối sọ vua về đạo
Phật. Chính vua tự tìm học Phật theo lời khuyên nhủ theo
nhủ quốc sư Trúc Lâm. Ngôi báu, đối với vua, không còn
là một đối tượng thèm khát, ước ao mà chỉ là một gánh
nặng không thể gánh. Cho nên Thái Tông đã không ngồi trên
ngôi để thưởng thức phú quý quyền hành, đắm chìm trong
thanh sắc. Trái lại, vua luôn luôn tự mình thức tỉnh mình,
không muốn tự đánh mất trong cuộc sống vô tâm hưởng thụ.
Khi quốc gia cần, vua cũng tự thân chiến đấu can đảm vào
sinh ra tử, đi trước ba quân. Nhưng khi gà mới gáy sáng, vua
đã giật mình trỗi dậy, không muốn chôn lâu trong giấc ngủ
nơi giường êm nệm ấm. Vua đã thành đạt không những trong
sự nghiệp nuôi dân, bảo vệ hòa bình, mà còn trong sự nghiệp
đạo học và tu đạo nữa. Chính tinh thần cảnh giác và cầu
tiến đã giúp vua thành đạt sự nghiệp.
Thái
Tông nói trong bài Tọa Thiền Luận: "Người học đạo
cốt mong kiến tính (thấy được bản tính mình)". Theo vua
Tính
là
đối tượng của sự tu chứng đạo và là nền tảng của
hiện hữu. "Tính là tâm ta, cái Tâm mà Trúc Lâm quốc sư
nói là Phật: "Phật không ở trong núi; Phật ở trong tâm
người. Tâm tĩnh lặng mà phát sinh trí giác đó mới chính
là Phật". Ðó là bản tính cũng là chân tâm. Trong bài tựa
sách Kim Cương Tam Muội Kinh Chú Giải, vua viết: "Bản
tính huyền ngưng, chân tâm trạm tịch, dứt tuyệt ý niệm
về tròn khuyết; nếu không phải do thánh trí thì không tìm
được đến giếng mối của nó; nó không hợp, không tan,
không còn, không mất; mắt thấy tai nghe không thể tìm được
vang bóng của nó; vì nó không phải hữu cũng không phải vô,
không xuất thế cũng không nhập thế, nó ngang nhiên độc
tồn, siêu việt, ngoài nó không có gì khác, vì vậy nó được
gọi là phát hiện trở lại tự tính siêu việt đó vốn đã
bị che lấp bởi vọng niệm. Vua viết tiếp: "Chỉ vì sự
tập hợp huân nhiễm lâu đời của chúng sinh mà phát ra sóng
gió tri kiến của thần thức, vì chúng sinh buông mình theo
con đường ô trọc che lấp cho nên không biết đem ánh sáng
tuệ giác để chiếu soi, khiến cho bốn phương thành xứ.
Mơ hồ không biết rõ lối về..." Tu đạo tức là thực
hiện sự trở về đó. Thái Tông nhiều lần đề cập
đến sự chứng ngộ như một sự trở về, trở về quê hương [6].
Sám hối, tới giai đoạn này, cũng là một phương tiện trở
về. Sám hối không còn là một ăn năn hối cải tội lỗi
đã làm mà là một quyết định trở về. Bình Ðẳng Sám
Hối của Trần Thái Tông được sáng tác trong chủ đích
ấy. Ta hãy đọc trong bài tựa của vua viết: "Pháp tính
như như, không vướng một mảy may niệm lự: chân nguyên lặng
lặng, xưa nay vốn tuyệt dứt sự ô nhiễm của tư duy. Chỉ
vì {pháp tính và chân nguyên} bị che lấp cho nên vọng duyên
đã phát khởi và huyễn thế đã hình thành. Nghiệp thức
vì vậy đã che đi cả vầng trí tuệ tròn sáng, gia tài ta
tan nát chỉ vì sự hiển bày tham dục của sáu căn. Nếu ta
chấp nhận được giáo pháp thanh tịnh thì có thể rửa sạch
được mọi tư duy ô nhiễm mà phát tâm nhất chân bình đẳng".
Tâm nhất chân bình đẳng đây là chân tâm, là Phật tính,
là uyên nguyên của thực thể; đứng về phương diện này
chúng sinh và Phật hoàn toàn bình đẳng bởi vì tất cả đều
cùng chung tâm nhất chân ấy. Cũng vì vậy cho nên sám pháp
gọi là Bình Ðẳng Sám Hối Văn. Nhưng sám hối đây
là sám hối với ai? Lễ lạy đây là lễ lạy ai khi mà trên
mặt thực tế ta với Phật hoàn toàn bình đẳng? Thái Tông
viết: "Lạy là lạy cái thế vô tướng của pháp thân. Lạy
được như thế thì cái thể tự thu dụng và tha thu dụng [7]
giao tham, đến được bến bờ kia thì mặt mũi xưa nay tự
nhiên hiển lộ" (bài tựa Bình Ðẳng Sám Hối Văn).
Sự
thực hiện kiến tính hay sự trở về này phải tuân
theo trình tự tam học tức giới, định và tuệ: đó là Thiền,
Giới là khởi điểm thực hiện. "Giới là uy nghi, Ðinh
là bất loạn, Tuệ là giác tri". Uy nghi ở đay là sự
cảnh giác từng giờ từng phút về tư tưởng, lời nói và
hành động để duy trì chính niệm hay sự tỉnh táo của tâm
hồn. Thái Tông chú trọng đặc biệt đến điểm này. về
Ðịnh
và
Tuệ,
vua viết: "Tuệ phát sinh từ Ðịnh nếu tâm định thì tuệ
sinh, nếu tâm loạn thì tuệ diệt. Nên biết rằng không những
Tuệ phát sinh từ Ðịnh mà Ðịnh cũng phát sinh từ Tuệ nữa:
Ðịnh và Tuệ nương nhau mà không thể biệt lập với nhau.
Nếu bảo tọa thiền tâm chưa đắc định mà đã có thể
phát sinh ra tuệ, điều ấy thật chưa có. Chúng sinh đều
có sẵn tuệ tính nhưng nếu không tập tọa thiền thì
vẫn chưa có thể nói là minh có Tuệ. Nếu không cần tọa
thiền mà có tuệ vậy tọa thiền để làm gì?" (Tuệ
Giáo Giám Luận)
Thái
Tông thao thức thực hiện tuệ giác để tìm ra được một
cái gì không sinh không diệt trong dòng đời sinh diệt, bất
tịnh, khổ đau, vô thường và vô ngã. Vua đã tham thủ thoại
đầu bất hủ của thiền sư Lâm Té về "con người thực
không vị trí" (vô vị chân nhân). thoại đầu ấy như sau:
Thiền
sư một hôm khai thị đại chúng: "Này quý vị trên một
đống thịt đỏ au kia,có một con người thực không
vị trí, hay ra vào trước mắt quý vị. Nếu quý vị không
biết {con người thực không có vị trí ấy} là ai thì chỉ
cần hỏi lão tăng đây". Có một vị tăng bước tới hỏi: "Xin cho biết con người thực không có vị trí ấy là gì?"
Thiền sư liền đánh vị tăng ấy và nói: "Con người thực
không vị trí là cái cứt khô gì đâu?" (Lâm Tế Lục).
Thái
tông rất thao thức muốn tìm cho ra "con người thực" này.
Ðó chính là tự tính là chân tâm, là thể kim cương bất
hoại. Nhưng "con người thực" đó phải tìm ở đâu? Thiền
sư Lâm Tế nó drằng nó "nó ở ngay trên đống thịt đỏ au", "ra vào trước
mắt" mọi người. Ðống thịt đỏ
au đó, tức là sắc thân con người mà Thái Tông đã cực
tả trong những dòng hiện thực sau đây:
"Bộ
xương khô cài hoa điểm ngọc, túi da hôi ướp xạ xông lan,
cắt lụa; là bọc thân máu mủ, xâu tràng hoa đeo túi phân
tro... trang điểm bề ngoài, bề trong uế trọc {...}, những
mong sống kiếp của thông già, nào biết tứ chi như nhà dột.
Hồn phách tạm về lối quỷ, thi hài còn để cõi người.
Tóc lông răng móng chửa kịp tiêu, đờm giãi bọt hơi đà
thấy ứa. Rữa nát thì chảy lỏng máu mủ, tanh hôi thì rinh
đất rinh trời. Ðen đúa mắt chẳng dám nhìn, xanh lè thật
đáng sợ. Bất luận nghèo giàu, tất cả đều chết. Ðể
ở trong nhà, ruồi bu bọ nguậy, vứt ra ngoài đường thì
quạ rỉa chó ăn. Người đời thì bịt mũi mà qua, con hiếu
phải lấy nong mà đậy... thu thập thịt xương, chôn hài cốt.
Quan tài phó sao trời đốm ruộng, mồ mả chôn muôn dặm hoang
sơn. Ngày xưa tóc mượt má hồng, ngày nay tro xanh xương trắng..."
Sắc
thân ấy, thể xác ấy không phải là con người chân thực
của ta. Vậy con người chân thực kia, con người không có
vị trí kia, nó nằm ở đâu? Làm sao khám phá? Thái Tông đặt
ra câu hỏi ấy, đã tham thiền thủ ý ấy. Sau đây là bài
kệ ngộ đạo của vua:
Vô vị chân nhân thịt đỏ auBài kệ cho phép ta thấy rằng Thái Tông đã vén được màn dày đặc, và đã thấy một dáng núi hùng vĩ hiện ở chân trời. Vua đã đưa bài kệ ấy ra mời kẻ khác cùng tham thủ về đề tài "con người thực không vị trỉ. Đề tài thứ hai mà Thái Tông đã tham khảo là đề tài "bốn núi" sinh, lão, bệnh, tử tượng trưng cho bốn mùa xuân, hạ, thu, đông của một kiếp người. Đề tài này là một công án có tác dụng đánh thức và thúc hối mãnh liệt. Về đề tài mà vua đã trình bày trong tác phẩm "Tứ Sơn" với lời văn diễm lệ mà tràn đầy tính chất hiện thực, vua đã để lại bài kệ chứng đạo sau đây như kết quả công trình tham thủ của vua: Bao quanh bốn núi vạn cây rừng Con lừa ba cẳng
ở đây là gì? Phải chăng là con chim đại bàng giới, định,
tuệ mà trí có của con người không thể nào đạt được
bằng đường lối khái niệm va tư duy? Con lừa ba cẳng ấy
phải chăng chỉ có một mình vua Thái Tông cưỡi được?
Thiền
ngữ thứ ba Thái Thông đã bỏ nhiều công phu tham khảo là
thiền ngữ "một con đường đi lên duy nhất" (hướng thượng
nhất lộ). Sách Phật thường nói đi từ ngọn về gốc là
hướng thượng. Ði từ gốc ra ngọn là hướng hạ. Sách Thích
Ma Ha Diễn Luận nói" Về phương tiện hiện tượng sinh
diệt có hai phương pháp hành đạo: phương pháp hướng thượng
và phương pháp hướng hạ. Hai phương pháp ấy quyết trạch
được vấn đề sinh tử". Trong sách Bích Nham Lục,
bài tựa của Phổ Chiếu có câu: "ông thầy tu áo và hướng
thượng, tức là cái mà trong số ngàn vị thánh không vị
nào chịu truyền lại". Lời giải thích của Chủng Ðiện
trong Bích Nham Tập có dẫn lời của Bàn Sơn như sau: "Một con đường hướng thượng duy nhất, ngàn thánh không
truyền: kẻ học giả lao nhọc thân hình như con vượn bắt
bóng". Thái Tông chắc chắn đã để nhiều công phu vào đề
tài này. Sau đây là đoạn văn vua viết về sự chứng ngộ
của vua trong mục đích mời các bạn và môn đệ cùng chiêm
nghiệm. Ta hãy đọc để thấy được chút nào sở đắc thiền
học của ông vua kỳ lạ ấy.
"Bàn
Sơn có lời thùy ngữ sau đây: "Một con đường hướng thượng,
ngàn thánh không truyền; học giả vì vậy mà khổ công nhọc
mình như con vượn tìm bắt bóng hình của nó" (hướng thượng
nhất lộ, thiên thánh bất truyền, học nhân lao hình, như
hầu tróc ảnh). Quý vị học giả bốn phương hãy hướng
về đầu nẻo ấy mà tham thủ lấy thiền ý kia xem sao. Tôi
xin hỏi: các vị làm sao mà "tham thủ" được thiền ý
ấy? Nếu có chủ tâm tham thủ và đối tượng tham thủ thì
cũng như anh chàng gàn điên kia, trên đầu lại muốn thêm
có một cái đầu, sau lưng lại có muốn thêm một cái đuôi,
trong mắt lại muốn có thêm con ngươi, trên da thịt lại có
thêm nhiều cục bướu. Ðề tài ấy, nói tới thì môi miệng
cứng câm, nhìn tới thì đồng tử rơi rụng... Ông già mắt
vàng liếc mắt làm ngơ; Hồ tăng mắt xanh dương mi đứng
ngó; Mã Tổ vứt phất trần; Thủ Sơn giấu cào tre; Triệu
Châu xé áo gai; Vân Môn bỏ bánh Hồ; Ðức Sơn liệng gậy;
Lâm Tế nuốt tiếng hét; Phật phật Tổ tổ đều tiềm ẩn
tung tích, người người ai nấy đều táng đởm kinh hồn.
Ðó là một vật dùi sắt đâm vào không được, kim đồng
xuyên qua không thủng, ánh sáng nháng ra từ đá lửa mau thế
mà không đuổi kịp nó, làn chớp trên trời so với nó cũng
còn chậm rì. Chưa thấy được nó thì dù tỉnh ngộ cũng
còn trong làng trầm túy; dù mê man cũng còn dẫm trên đường
sinh tử; dù đã được phú chúc trên hội Linh Sơn thì cũng
vẫn còn ở trong chốn lậu đậu như thường; dù được Thiếu
Thất truyền cho thì cũng như còn là trong hang giây quấn. Phải
có cơ dương tinh nhuệ mau như chớp giật, một tiếng hét
cũng khế hợp được căn cơ; phải có ngôn tài thao thao như
dòng sông, hễ thoại đầu đưa ra là giải quyết ngay được.
Tham khảo đi tham khảo lại, sâu ngày dài tháng, nếu không
dám đi trên con đường đèo trơn trợt thì làm sao thoát được
thân phận trong hang sâu núi thẩm? Này quý vị, hễ đã tới
đây thì chớ bỏ qua dịp quý mà không tham cứu. Nhiều kẻ
học giả đưa mắt nhìn sườn núi cheo leo, nghĩ rằng khó
mà bước tới. Hôm nay vì quý vị tôi không khỏi đánh liều
tay rờ râu cọp, chân đi đầu sào chót vót. Khi nói, phải
biết rằng như gió thổi tung reo; khi im phải biết rằng như
hồ trong trăng chiếu; khi đi, phải biết rằng như nước chảy
mây trôi; khi đứng, phải biết rằng như núi yên non vững.
Lời nào nói ra cũng đều nằm trong kế hoạch linh hoạt của
Thích Ca; câu nào cất lên cũng đều phù hợp với gia phong
Sơ Tổ. Buông đi thì tám chữ mở toang, nắm lại thì nhất
môn tuyệt đỉnh, hạng ma quỷ sẽ trở thành lâu đài Di Lặc,
núi Hắc Sơn sẽ chẳng khác cảnh giới Phổ Hiền: đâu đâu
cũng là đại quang minh tạng, căn cơ nào cũng là bất nhị
pháp môn. Ngại gì ánh sáng đến khi bóng tối đi, quản chi
lúc mây che thì trăng hết tỏ. Ngọc minh châu nằm lòng bàn
tay, xanh thì chiếu xanh, vàng thì chiếu ánh sắc vàng; gương
cổ dựng trên đài: Hồ thì hiện Hồ, Hán thì hiện Hán.
Ðâu cần nhìn đến huyễn thể, vì đâu đâu cũng là pháp
thân, khỏi nhọc đỉnh đầu phóng quang, vốn sẵn đã có
trong sáu thần thông diệu dụng. Cung điện ma vương đảo
lộn, tâm can ngoại đạo lật bày; biến trái đất làm vàng
ròng cho quốc gia, đãi nhân thiên lấy sông dài làm sữa ngọt;
chuyển pháp luân thường trực trong lỗ mũi, hóa bảo tháp
hiện thực dưới lông mi. Trên sóng nước, thiếu nữ bằng
đá múa khúc Bà Sa, trong mây bạc, người gỗ nhạc công thổi
sáo ca bài ca lưu khách. Khi gặp vũ trường liền diễn xuất,
lúc thấy chỗ tốt thì nghỉ ngơi; hoặc đưa tay tìm dắt,
hoặc quay về sơn dã, khi biếng nhác thì theo {chân đám} mây
ngủ {trên tảng} đá, lúc hứng chi thì vịnh nguyệt triều
phong; ưu du nơi tửu tứ trà phương, tiếu ngạo là đường
hoa liễu bá.
Hoa
vàng rỡ rỡ, không đâu là tâm bát nhã, tre tím xanh
xanh, không đâu là không lý chân như. Nhổ cỏ dại hiện
bản lai diện mục, con đường mòn cắt đứt nẽo tử sinh.
Hồi đầu cưỡi ngựa sắt mà về, xỏ mũi trâu bùn đi bước
một. Không lấy một pháp trong vạn pháp làm bạn thì đâu
còn sở đắc nào? Phật cũng không, tâm cũng không, chân cũng
đúng mà giả cũng đúng. Ngoài cửa tam yếu dù hét "nhị"
cũng là "tam". Ðầu đường thập tự có hô "cửu" vẫn
là "thập", lấy sáo không lỗ tấu khúc vô sinh. Dùng đàn
không giây gãy bài khoái hoạt. Ai ai mà không phải tri âm,
đâu đâu lại chẳng là bè bạn? Một con đường hướng
thượng ấy, làm sao ta hiểu được? Hãy nghe kỹ nghe kỹ.
Ai nghe lọt được thiền ngữ ấy thì tai sẽ bị ba ngày điếc
đặc [10].
Nếu chẳng nghe lọt, há lại bỏ di hay sao? Bởi vì nơi nào
cũng có những cây dương xanh có thể buộc ngựa, nhà nào
cũng có con đường dẫn về kinh đô. Ðường về dưới nguyệt
ít ai đến, một ánh trăng khuya lạnh khắp miền..."
Thoại
đầu "vô vị chân nhân" mà Trần Thái Tông tham khảo là
một thoại đầu nổi tiếng của phái Lâm Tế. Những ý niệm
như "tam huyền", "tam yếu" mà vua thường nói cũng xuất
phát từ tư tưởng Lâm Tế. Chắc hẳn ngoài sự nghiên tầm
điển tịch và đọc các bộ lục như Lâm Tế Lục và
Cát
Ðằng Tập, vua đã có học hỏi ít nhiều về thiền học
Lâm Tế ở thiền sư Thiên Phong vốn từ Trung Hoa sang. Thiền
sư Lâm Tế hiệu là Nghĩa Huyền, người tỉnh Hà Nam, hồi
trẻ tham học với thiền sư Hoàng Bích, và được Hoàng Bích
truyền tâm pháp. Tư tưởng thiền của Lâm Tế cũng giống
như tư tưởng Hoàng Bích: nhấn mạnh đến nguyên lý chúng
sinh với Phật không khác. Nhưng Lâm Tế có nhiều biện
pháp giáo hóa rất đặc biệt: hồi thiền sư về Trấn Châu
Tiểu Viện hành đạo (sau này đổi là Lâm Tế Thiền Viện)
ông xướng xuất các biện pháp tam cú, tam huyền, tam yếu,
tứ chiếu dụng và tứ tân chủ. Ðặc biệt nhất là sự
thi hành phép bổng yết (gậy đánh và tiếng hét). Gậy và
tiếng hét là những phương tiện đánh thức giác ngộ. Lâm
Tế có một nhân cách thật ngang tàng có thể sánh với Bồ
Ðề Ðạt Ma: Lâm Tế Lục sôi bỏng một sức sống
rào rạt hùng liệt, không phải như Bích Nham Tập của
Tuyết Ðậu và Viên Ngộ, tuy diễm tuyệt nhưng đằm thắm.
Trong
những năm Thánh Tông đã nắm hoàn toàn trong tay việc trị
nước thì Trần Thái Tông để hết thì giờ vào công phu thiền
tập. Vua đã hướng dẫn nhiều người trong việc thực hành
thiền đạo, kể cả nhiều vị tăng sĩ. Mục Ngữ Lục
Vấn Ðáp Môn Hạ trong sách Khóa Hư có ghi lại một
câu thiền ngữ của vua trả lời các câu hỏi của Ðức Thành,
một vị du tăng nhà Tống, và những vị tăng khác. Ví dụ
một vị tăng hỏi: "Chưa thoát ly chưa xuất thế thì còn
mong được chỉ dẫn, nhưng đã thoát ly đã xuất thế rồi
thì sao?" Vua đáp:
Mây sinh đỉnh Nhạc toàn màu trắng Một
vị tăng khác hỏi: "Cổ kim không có nhiều đường khác
nhau, kẻ đạt ngộ đều đi chung một lối mà về. Nhưng bệ
hạ có nghĩ rằng tìm ra được đạo chỉ có một mình đức
Thế Tôn mà thôi không?" Vua đáp:
Mưa
xuân tuy không phân biệt cao thấp
Nhưng
cành xuân có cành thấp cành cao.
Ðể
giúp các thiền lữ quen biết trong việc tham thủ các công
án, vua Thái Tông đã trích cử một số thoại đầu (đề
án) làm lời niêm (nhận xét) và kệ tụng (kệ hướng dẫn).
Khóa
Hư Lục còn ghi lại 43 công án được Trần Thái Tông chọn
lựa. Cho lời nhận xét và bài kệ hướng dẫn.
Niêm Tụng
Kệ là tác phẩm được sáng tác vào những năm hành đạo
lớn tuổi nhất của vua, lúc ấy đã gần 60. Ta hãy đọc
thử 3 trong số 43 công án trong Niêm Tụng Kệ, các công án
thứ 15, 16 và 17.
Công
Án Thứ Mười Lăm:
Cử: Nam Tuyền nói: tâm không phải Phật, trí không phải đạo. Công
Án Thứ Mười Sáu:
Cử: Lâm Tế sau khi xuất thế chỉ dùng có phép bổng yết (gậy và hét) để khai thị đồ chúng. Hễ thấy một vị tăng vào cửa là hét. Công
Án Thứ Mười bảy:
Cử: Nam Tuyền nói: tâm hàng ngày là đạo Lối làm kệ tụng cho các cổ tắc hay thoại đầu này, xưa đã được thiền sư Tuyết Ðậu thực hiện. Tuyết Ðậu là một thi sĩ có tài ngăng. Ảnh hưởng Tuyết Ðậu đã được đưa xuống từ truyền thống Thảo Ðường qua các truyền thống Vô Ngôn Thông và Yên Tử, hay đã đến trực tiếp bằng tác phẩm Bích Nham Lục và Tuyết Ðậu Ngữ Lục? Có lẽ bằng cả hai đường. Ta chỉ biết Thái Tông có một tâm hồn giàu có chất nghệ sĩ. Một ngày nọ sau công việc triều chính bề bộn, vua tìm lên thiền am Thanh Phong của thiền sư Ðức Sơn, và ở lại suốt đêm ở đây. Ngủ thì uổng quá, trong khi ngoài sân ánh trăng rạng rỡ, cây cỏ còn thức, rì rào trong gió nhẹ. Cả thiền sư cả vua đều đứng chơi trước sân chùa cho tới khuya. Sau đây là bài thơ vu làm khuya hôm ấy: Gió thổi sơn tùng nguyệt chiếu hiên [1](45)
Ðại Việt Sử Ký Toàn Thư chép là năm Ðinh Dậu (1237).
Ðây chép theo bài tựa sách Thiền Tông Chỉ Nam do chính
tay Trần Thái Tông viết
[2](46)
Thái
Tổ: Trần Thừa, cha của Thái Tông, khi Thái Tông lên ngôi
ông ta được phong Thượng Hoàng.
Nhãn
manh chúng sắc nhĩ văn chương
Vĩnh
vi lãng đãng phong trần khách
Nhật
viễn gia hương vạn lý trình
Ngư
ông lúy túy điếu chu hoành
Tứ
thì vân hợp âm mài sắc
Nhất
phái ba thiên cố động thanh
Vũ cước
trận thôi phiêu lịch lịch
Lôi
xa luân chuyển nô oanh oanh
Tam thời,
trần liễm: thiên binh tĩnh
Nguyệt
lạc trường giang dạ kỷ canh
[5](49)
"Ðã làm vua thì không còn có thể theo ý thích của riêng
mình được nữa, mà phải lấy ý thích của dân làm ý thích
của mình, lấy lòng dân làm lòng mình".
[6](50)
"Nhật vãng gia hương vạn lý trình": (ngày hết quê
xa vạn dặm đường) (Tứ Sơn) hay "Hoàng hà cửu khúc
vị quân cử, một thiệp đồ trình tự đáo gia" (chín
khúc sông Hằng khai tuệ nhãn, đường xa không bước vẫn
về nhà (Niêm Tụng Kệ)
[7](51)
Thụ dụng thân là báo thân (Sambhogakaya) một trong tam thân
của Phật sử dụng vào sự lợi ích tu chứng của kẻ khác.
Hồng
hồng bạch mạc tương quan
Thùy
tri vân quyên trường không tĩnh
Thúy
lộ thiên biên nhất dạng sơn
(Phổ
Khuyết Sắc Thân)
Liễu
ngộ đô vô vạn vật không
Hỷ
đắc lư nhi gtam cước tại
Mạch
ky đã sấn thượng phong cao
Tâm
kỳ phong cảnh cộng thê thanh
Cá trung
tư vị vô nhân thức
Phó
dữ sơn tăng thưởng đáo minh
|