Việt Nam Phật Giáo Sử Luận Nguyễn Lang Nhà Xuất Bản Văn Học - Hà Nội 1979 Mục Lục Tập Một Tập Hai Tập Ba

Trong thời gian Pháp Loa hành đạo, số lượng tự viện của giáo hội Trúc Lâm tăng lên rất nhiều, phong trào học Phật lan rộng, số người xuất gia và quy y cũng tăng gia rất mau chóng. Trong giới người quyền quý, cũng có nhiều người xuất gia hoặc quy y. Nhưng Phật sự đáng kể nhất trong đời Pháp Loa là sự ấn hành Ðại Tạng Kinh.

Ta nên biết việc khắc bản Ðại Tạng Kinh là một công trình vĩ đại mà không có chùa nào hồi đó đủ sức một mình tự làm. Bão Phác chắc hẳn đã thực hiện ấn bản này với sự ủng hộ tận lực của triều đình, và dưới quyền thiền sư chắc chắn có hàng trăm người viết chữ và có hàng trăm người khắc bản. Chắc rằng nếu không có sự trợ lực về tài chính và nhân công của chính quyền thì Bão Phác đã không thế nào làm được việc ấy. Hai mươi năm trời đã được đề ra để thực hiện ấn bản, thời gian này có thể gọi là ngắn ngũi. Rất tiếc ta không còn giữ lại được một bản gỗ nào hoặc một quyển kinh nào để có thể đánh giá được kỹ thuật ấn loát thời đó.khi nhà Minh xâm chiếm Ðại Việt, tướng Trương Phụ đã thu góp hết cả mọi sách cổ kim chở về Kim Lăng ^(*). Mộc bản Ðại Tạng Kinh hoặc đã bị quân minh chở đi hoặc là thiêu hủy. Những công trình xây dựng một nền văn học độc lập của nước ta đã bị Trương Phụ phá hủy quá nhiều.

2) Tham Thiền Yếu Chỉ: Soạn năm 1322 theo lời yêu cầu của thượng hoàng Minh tông. Sau đó Minh Tông ban hiệu cho Pháp Loa là Minh Giác. 

3) Kim Cương Trường Ðà La Ni Kinh Khoa Chú: Phân tích và chú giải kinh Kim Cương Trường Ðà La Ni.

4) Pháp Hoa Kinh Khoa Sá»›: Phân tích và luận giải kinh Pháp Hoa. 

5) Lăng Già Kinh Khoa sớ: Phân tích và luận giải kinh Lăng Già

6) Bát Nhã Tâm Kinh Khoa Sá»›: Phân tích và luận giải Tâm Kinh Bát Nhã. 

7) Pháp Sá»± Khoa Văn: Về các nghi thức và sá»› Ä‘iệp dùng trong những lá»… lược Phật Giáo. 

8) Ðộ Môn Trợ Thành Tập: Các nghi thức về cúng đàn chẩn tế. 

9) Nhân VÆ°Æ¡ng Há»™ Quốc Nghi Quỹ: Soạn riêng cho vua Minh Tông dùng. 

10) Tuệ Trung Thượng SÄ© Ngữ Lục: Biên tập những thiền ngữ và thi tụng của Tuệ Trung. 

Các sách khoa sớ 3,4,5 và 6 là những sách giáo khoa Phật học. Những tác phẩm trên đều thất lạc, duy có tác phẩm Tham Thiền Yếu Chỉ, chỉ được giữ lại một phần in dưới đầu đề là Thiền Ðạo Yếu Học, thấy đặt nằm sau phần lịch sử của Pháp Loa trong Sách Tam Tổ Thực Lục. Sách Tam Tổ Thực Lục cũng có nói rằng chính thiền sư Pháp Loa đã đề lời Bạt cho Ðại Tạng Kinh đời Trần. Bài Bạt này viết vào năm 1321. Tám tác phẩm đầu của Pháp Loa đều được khắc và in năm 1323. Riêng tác phẩm thứ 9 soạn theo lời vua Anh Tông để vua dùng hằng ngày.

Năm 1319, Pháp Loa nhận lời mời của quốc phụ thượng tế Quốc Chẩn vào giảng Ðại Tuệ Ngữ Lục trong phủ An Hoa. CÅ©ng năm ấy, ông trao giá»›i tại gia cho Hoa DÆ°Æ¡ng công chúa. Năm 1320, Tuệ Nhã đại vÆ°Æ¡ng xin được thụ Bồ Ðề Tâm Giá»›i. Năm 1322 nhiều người trong triều đình đóng góp vào việc cúng dường để đúc 1.000 tượng Phật, trong số đó có Bảo Từ hoàng thái hậu, Bảo Huệ Quốc mẫu, Bảo Vân công chúa, tÆ° đồ Văn Huệ VÆ°Æ¡ng, Uy Huệ VÆ°Æ¡ng, HÆ°ng Uy Hầu, Hoài Ninh Hầu, Ðặng Trung Tá»­, Ðoàn Nhữ hài... (tÆ° đồ Văn Huệ VÆ°Æ¡ng xuất gia vào năm  này). năm 1323, Văn Huệ VÆ°Æ¡ng và Uy Huệ VÆ°Æ¡ng đến chùa Báo ân xin thụ Bồ Ðề Tâm Giá»›i và pháp quán đỉnh; Bảo Vân công chúa, rồi Bảo Từ hoàng hậu và Văn Huệ VÆ°Æ¡ng thỉnh Pháp Loa giảng kinh Hoa Nghiêm. Năm 1324 Chiêu Từ hoàng thái phi công chúa (con của Quốc Chấn) và Lệ Bảo công chúa (con Chiêu Huấn VÆ°Æ¡ng) xuất gia... Về việc học Phật, tình hình cÅ©ng rất nhá»™n nhịp. Sợ giá»›i tăng sÄ© đông đảo mà không thể hiểu và thụ trì giá»›i pháp, năm 1322 Pháp Loa cho khắc bản cuốn Tứ Phần Luật (giá»›i luật Tỳ KhÆ°u) để in và phổ biến cho giá»›i tăng sÄ© học tập. Ông thỉnh cầu hai vị sÆ° huynh là Tông Cảnh và Bão Phác về chùa Siêu Loại mở những lá»›p dạy về Tứ Phần Luật cho tăng sÄ© và in 5.000 bản Tứ Phần Luật phát cho các học viên. Tông Cảnh và Bão Phác lúc này đã được tôn xÆ°ng làm quốc sÆ°: Tông Cảnh trú trì ở Tiên Du, còn Bão Phác ở núi VÅ© Ninh. Ngoài sá»± giảng dạy các kinh phổ thông nhÆ° Kim CÆ°Æ¡ng, Lăng Nghiêm, Viên Giác và các bá»™ lục nhÆ° Tuyết Ðâu Ngữ Lục, Tuệ Trung Thượng SÄ© Ngữ Lục, Ðại Tuệ Ngữ Luc, Pháp Loa còn pảhi giảng các kinh Niết bàn, Lăng Già, Pháp Hoa và nhất laø Hoa Nghiêm. Thiền học vào thời đại này đã mang nặng tính chất học hỏi và đàm thuyết. Việc học kinh Hoa Nghiêm đã trở nên má»™t phong trào trong thiền giá»›i. Pháp Loa đã giảng Hoa Nghiêm nhiều lần tại chùa Siêu Loại, Quỳnh Lâm, Dưỡng PhÆ°á»›c, Xí Thịnh Quang, An Lạc Tàng Viện, thấy sức yếu, ông liền nhờ Bích Phong Trưởng Lão giảng tiếp. Những buổi giảng nhÆ° thế rất đông người nghe. Khóa giảng năm 1322 ở chùa Báo AÂn chẳng hạn, có trên 1.000 người Ä‘i nghe. Những buổi giảng mà ít người Ä‘i nghe nhất cÅ©ng có năm sáu trăm người. Nhờ có bản gá»— tàng trữ tại chùa Báo AÂn nên kinh sách được ấn hành rá»™ng rãi, cung cấp đầy đủ cho nhu yếu học Phật khắp xứ. 

Pháp Loa có rất đông đệ tử. Trong số trên 15.000 người xuất gia trong các giới đàn của giáo hội Trúc Lâm tổ chức, có tới hơn 3.000 vị tới cầu pháp và đắc pháp với ông. Những vị đệ tử làm giảng sư nổi danh là Tuệ Nhiên, Tuệ Chúc, Hải Ấn, Hoằng Tế và Huyền Giác. Ngoài ra các vị đệ tử xuất sắc khác là Quế Ðường, Cảnh Ngung, Cảnh Huy và Tuệ Quán. Huyền Quang là đệ tử xuất gia với Bão Phác, có học với Trúc Lâm nhưng cũng cầu pháp với Pháp Loa. Huyền Quang là người rất giỏi về chữ nghĩa thi văn: ông có nhiệm vụ khảo duyệt và nhuận sắc mọi văn kiện quan trọng, nhất là những bản văn cần đc ấn hành. chính đoạn tiểu sử Pháp Loa trong sách Tam Tổ Thực Lục mà Trung Minh biên tập đã do ông hiệu khảo trước khi cho khắc bản.

Ma cường pháp nhược, đạo suy vi

3) Lời khuyến cáo đại chúng về tam học của thượng thừa. 

4) Yếu thuyết về đại thừa. 

5) Phải am tường học thuật. 

Trong lời Khuyến lệ kẻ xuất gia tinh tấn hành đạo, Pháp Loa có nói về việc tìm thầy học đạo, phân biệt chân ngụy và thiện ác. Trong bài " Kể lại má»™t buổi khai đường đại tham của Trúc Lâm năm 1304" , Pháp Loa chỉ thuật lại những lời của Trúc Lâm khai thị đại chúng về tá»± tính thanh tịnh sẵn có của mọi người và ghi lại vài mẫu vấn đáp ngắn giữa Trúc Lâm và môn đệ. Bài lời khuyến cáo đại chúng về Tam Học của Thượng Thừa có thể nói là tÆ° tưởng của Pháp Loa về Thiền học. Trong bài này ông đề cập đến vấn đề kiến tính, về vấn đề có không của tâm ý, về vấn đề tham cứu thoại đầu và Ä‘Æ°a ra những lời khuyến lệ tu tập. Bài Yếu Thuyết Về Ðại Thừa là má»™t bài ngắn nói về trình tá»± nghe đạo, tÆ° duy đạo và thá»±c hành đạo (văn, tÆ°, tu). Bài Phải Am Tường Học Thuật nói về nhu yếu phải học trÆ°á»›c khi hành Ä‘á»™ng và những Ä‘iều thiết yếu thá»±c tiá»…n trong đời thu đạo: chọn bạn tốt để thân cận, học kinh pháp tìm nÆ¡i thu học thuận lợi. 

Tuy nhấn mạnh đến nhu yếu tìm học kinh Ä‘iển nhÆ°ng Pháp Loa vẫn không quên đặt vấn đề kiến tính lên hàng đầu. Và theo đúng truyền thống Tuệ Trung, ông đặt vấn đề kiến tính trên căn bản Không chủ thể không đối tượng: 

" Người học Phật phải chú trọng trÆ°á»›c hết đến vấn đề kiến tính (thấy được bản tính mình). Thế nào gọi là thấy tính? Thấy đây là thấy cái không thể thấy. Cho nên thấy được cái thấy-không-thấy tức là chân tính hiện ra. Cái thấy về thể tính vốn vô sinh cho nên không có sá»± phát sinh của cái thấy ấy. Tính cách thá»±c hữu của Tính chính cÅ©ng là không, nhÆ°ng cái thấy chân thá»±c lại không thay đổi, cho nên nói là thấy tính má»™t cách chân thá»±c". 

Pháp Loa chỉ bày phÆ°Æ¡ng pháp thá»±c tiá»…n nhiếp tâm giữ ý (gọi là tịnh giá»›i) nhÆ° sau: 

" Thế nào là tịnh giá»›i? là trong 24 tiếng đồng hồ má»™t ngày, các Ä‘iều kiện ngoại cảnh không dấy Ä‘á»™ng, các Ä‘iều kiện ná»™i tâm không lung lay. Tâm không lung lay, thì cảnh đạt tá»›i trạng thái nhÆ° nhàn. Nhãn căn (mắt) không phải vì đối tượng mà hÆ°á»›ng ra ngoài, nhãn thức (cái thấy) không phải vì đối tượng sở duyên mà hÆ°á»›ng vào bên trong. Ý thức được rằng ra và vào không giao tiếp liên hệ cho nên đạt được trạng thái Ä‘iều chế ngÆ°ng chỉ. Tuy gọi là Ä‘iều chế ngÆ°ng chỉ mà không phải là bất Ä‘á»™ng. Ðối vá»›i các thứ khác nhÆ° nhÄ©, tá»·, thiệt, thân và ý cÅ©ng vậy. Ðó gọi là Ðại Thừa Giá»›i, là Vô Thượng Giá»›i, và Vô Ðẳng giá»›i. Tịnh giá»›i này, từ má»™t vị tiểu tăng cho đến má»™t vị đại tăng, ai cÅ©ng có thể duy trì và an trú trong đó được. Nhờ duy trì tịnh giá»›i mà kiên cố không dao Ä‘á»™ng. Sau đó má»›i tập thiền định, buông xả cả thân và tâm cùng má»™t lúc". 

Về phÆ°Æ¡ng pháp tham cứu thoại đầu, Pháp Loa dặn dò: 

" Tham thoại đầu thì chá»› để gián Ä‘oạn, phải nên tham cứu liên tục không xen kẻ má»™t ý niệm nào khác. Giữ đừng để nghiêng ngã, không trạo cá»­ cÅ©ng không hôn trầm(73), hoạt bát nhÆ° ngọc lăn bàn thạch, sáng sủa nhÆ° gÆ°Æ¡ng chiếu trên đài. Ðạt đến chá»— đó thì Ä‘i cÅ©ng vậy mà đứng cÅ©ng vậy, ngồi cÅ©ng vậy mà nằm cÅ©ng vậy, nói cÅ©ng vậy mà lặng thinh cÅ©ng vậy, không lúc nào mà không ở trong trạng thái thiền. NhÆ° vậy má»›i giải phẩu tam cú, tam huyền, tam yếu, ngÅ© vị, tìm hiểu tứ liệu giản, tứ tân chủ, tứ chiếu dụng và những Ä‘iểm thiết yếu khác của các vị thiền tổ(74)". 

Pháp Loa có làm nhiều bài thÆ¡ và kệ tụng. NhÆ°ng tất cả bài kệ tụng của ông viết trong Thạch Thất Mị Ngữ Niêm Tụng đã mất theo tác phẩm. Chỉ còn lại ba bài thÆ¡: Má»™t bài ca tụng Tuệ Trung thượng sÄ© còn tìm thấy ở Tuệ Trung Thượng SÄ© Ngữ Lục, má»™t bài Thị Tịch còn ghi chép ở sách Tam Tổ Thá»±c Lục và bài " LÆ°u Luyến Cảnh Núi Xanh" còn được chép ở trong Toàn Việt Thi Lục. Bài ca tụng Tuệ Trung của Pháp Loa có thể gọi là ngắn gọn và hay nhất trong những bài khác cùng ca ngợi Tuệ Trung mà ta thấy ở Tuệ Trung Thượng SÄ© Ngữ Lục - Bài ấy nhÆ° sau: 

A!

Gang ròng nhồi lại

Sắt ống đúc thành

Thước trời đất

Gió mát trăng thanh

A!

Bài thÆ¡ LÆ°u Luyến Cảnh Thanh SÆ¡n nhÆ° sau: 

Dòng thu gầy hun hút

Núi cáo soi nước trong

Ngững đầu nhìn bất tận

Ðường trước nối muôn từng.

Bài kệ Thị Tịch ông viết trÆ°á»›c khi qua đời hồi năm 47 tuổi: 

Vạn giây cắt đứt tấm thân nhàn

Hơn bốn mươi năm mộng đã tàn

Giã biệt! Xin đừng theo hỏi nữa

Bên kia trăng gió rộng thênh thang.
 
 

(Vạn duyên tài đoạn nhất thân nhàn

Tứ thập niên dư mộng huyễn gian

Trân trọng! chư nhân hưu tá vấn

Ná biên phong nguyệt cánh man khoan).
 
 

Vua Minh Tông nghe Pháp Loa đã tịch, liền ban hiệu cho ông là Tịnh Trí Tôn Giả. Ðời ông là đời má»™t vị chân tu đầy hoạt Ä‘á»™ng. Lúc sanh thời ông có bài văn phát nguyện, mà toàn văn không còn, trừ ra má»™t vài câu còn trích lại trong Tam Tổ Thá»±c Lục. Trong bài văn kia ông nói " ChÆ° Phật và chÆ° Bồ tát có những hạnh nguyện nào, tôi đều thiết tha xin học và làm theo. Dù chúng sinh có khen chê khinh trọng, dù bố thí hay xâm Ä‘oạt, thì khi mắt thấy tai nghe cÅ©ng đều xin cứu Ä‘á»™ khiến cho tất cả đều lên được nấc thang giác ngá»™..."  

Pháp Loabị bệnh tại An Lạc Tàng Viện do thiền sÆ° Kiên Ðức trú trì. NÆ¡i đây ông đã từng giảng kinh Hoa Nghiêm nhiều lần. Sau đó ông được trở về chùa Quỳnh Lâm. Vua Minh Tông có ngá»± giá đến đây để thăm ông khi ông lâm bệnh và có sai ngá»± y chẩn mạch hốt thuốc cho ông. Sau khi ông mất, Minh Tông ngá»± bút ban ông hiệu Tịnh Trí Tôn Giả và có làm thÆ¡ sau đây để tán dÆ°Æ¡ng ông: 

Tay duỗi trần hoàn rũ sạch duyên

Giác hoàng sự nghiệp đã nên truyền

Chân mộ núi xanh mờ cỏ dại

Xác ve cây biếc tỏa sương mềm

Giảng đường dọi bóng trăng kim cổ

Thiền thất mờ sương khói nhị biên

Tiếc duyên kim cải ngày xưa đó

Chuốt một bài thơ khóc bạn thiền.
 
 

(Thùy thủ trần hoàn dĩ liễu duyên

Giác hoàng kim lũ đắc nhân truyền

Thanh sơn mạn thảo quan tàng lý

Bích thọ thâm sương xác thuế thiền

Dạ yểm giảng đường kim cổ nguyệt

Hiểu mê trượng thất hữu vô yên

Tương đầu châm giới ta phi tích

Trác tựu ai chương thế lệ huyền).
 
 

Sách Toàn Việt Thi Lục của Lê Quý Ðôn chép bài này của vua Anh Tông. Kỳ thực Anh Tông chết trước Pháp Loa. các sách Tam Tổ Thực Lục và Thánh Tông Ðăng Lục đều chép rằng tác giả bài Văn Pháp Loa Tôn Giả Ðề Thanh Mai Tự là của vua Minh Tông.