|
CHƯƠNG XIII THIỀN SƯ PHÁP LOA
Người
chính thức nối dòng Trúc Lâm là tổ thứ hai là thiền sư
Pháp Loa, tên tục là Ðồng Kiên Cương. Ông sinh năm 1284. Lớn
lên ông rất thông minh, nói năng hiền từ, không ăn cá thịt.
Mẹ ông hồi trước đã sinh tới 8 đứa con gái; không muốn
sinh thêm nữa khi có thai ông, bà đã uống thuốc phá thai.
Phá tới bốn lần mà thai không hư, vì thế khi sinh, ông được
đặt tên là Kiên Cương. Năm 1304, ông được 21 tuổi. Hồi
ấy Trúc Lâm đang đi du hành các miền thôn quê, phá trừ dâm
từ, thuyết pháp và bố thí, gặp Trúc Lâm ông xin đi xuất
gia. Trúc Lâm liền gửi ông tới tham học với hòa thượng
Tính Giác ở Quỳnh Quán. Hồi đó ông được Trúc Lâm đặt
tên là Thiện Lai. Thiện Lai hỏi hòa thượng Tính Giác
đủ các loại câu hỏi, nhưng hòa thượng chưa khai thị cho
ông được. Ông đọc kinh Lăng Nghiêm đến đoạn A Nan
bảy lần hỏi về vị trí của tâm và đoạn nói về khách
trần, thì bổng thấy có chỗ sở ngộ. Một hôm ông về tham
yết Trúc Lâm, gặp lúc Trúc Lâm đang thăng đường cử bài
tụng Thái Dương Ô Kê, thì trong tâm chợt tỉnh. Trúc
Lâm biết thế liền bảo đi theo bên mình. Một hôm, ông trình
Trúc Lâm một bài tụng về " tam yếu" bị Trúc Lâm gạch
một gạch dài từ trên xuống dưới. Bốn lần thỉnh cầu,
Trúc Lâm vẫn không chỉ giáo, bảo về tự mình tham khảo.
Ðêm ấy, ông về phòng nổ lực thiền quán. Quá nữa đêm,
nhận thấy hoa đèn rụng, ông bèn đại ngộ. Liền đem chỗ
sở ngộ ấy lên trình lên Trúc Lâm và được ấn chứng.
Từ đó ông phát nguyện tu theo 12 hạnh đầu đà, bắt chước
Trúc Lâm. Năm 1305, ông được Trúc Lâm cho thọ giới Tỳ Khưu
và Bồ Tát, và cho hiệu là Pháp Loa. Năm 1306, ông được lập
làm giảng chủ chùa Báo AÂn. Năm 1307 cùng với 6 vị đệ
tử khác của Trúc Lâm, ông được Trúc Lâm dạy cho bộ
Ðại Tuệ Ngữ Lục trên am Quán Trú. Tháng năm năm đó,
trên am Ðình Trú, vào ngày rằm, ông được Trúc Lâm trao y
bát và tâm kệ. Như vậy là ông được đắc pháp chỉ sau
hơn 3 năm tu học. Mồng một tết năm Mậu thân 91308) ông được
chính thức làm trụ trì chùa Báo AÂn ở Siêu Loại, và được
giao cho chức vụ Tổ thứ hai của thiền phái Trúc Lâm. Năm
đó nhà nước cũng cho chùa 100 mẫu ruộng và cấp người
cày để lấy hoa lợi cho chùa.
Pháp
Loa mất năm 1330, thọ 47 tuổi. Ông tu như vậy được 26 năm
với 23 năm trong chức vụ lãnh đạo giáo hội. Cuộc đời
hành đạo của ông cũng rất hoạt động không kém gì Trúc
Lâm.
Trong thời gian Pháp Loa hành đạo, số lượng tự viện của giáo hội Trúc Lâm tăng lên rất nhiều, phong trào học Phật lan rộng, số người xuất gia và quy y cũng tăng gia rất mau chóng. Trong giới người quyền quý, cũng có nhiều người xuất gia hoặc quy y. Nhưng Phật sự đáng kể nhất trong đời Pháp Loa là sự ấn hành Ðại Tạng Kinh.
Tháng
hai năm Ất mùi (1295) có sứ nhà Nguyên là Tiêu Thái Ðăng
sang. Khi Thái Ðăng về, vua Anh Tông cho nội viên ngoại lang
là Trần Khắc Dụng và Phạm Thảo cùng đi theo. Mục đích
là thỉnh một ấn bản Ðại Tạng Kinh mới nhất của
Trung Hoa. Ấn bản này sau sau được cất ở phủ Thiên Trường.
Ðại
Việt Sử Ký Toàn Thư chép là " bản phó được in để
lưu hành". Sách Tam Tổ Thực Lục nói đến năm 1311,
nghĩa là ba năm sau khi Trúc Lâm tịch, Anh Tông ban chiếu Tục
San Ðại Tạng Kinh, như vậy là việc khắc bản được
bắt đầu từ năm 1295 hoặc đầu năm 1296, rồi công việc
bị gián đoạn vào năm 1308 khi Trúc Lâm mất, cho đến năm
1311 mới lại tiếp tục Pháp Loa đã ủy cho Bảo Sát, đệ
tử đầu tay của Trúc Lâm và là sư huynh của Pháp Loa, chủ
trương việc khắc bản. Ấn bản Ðại Tạng Kinh được
thỉnh từ Trung Hoa năm 1295 là ấn bản nào? Ðây là ấn bản
thực hiện trong khoảng từ năm 1278 tới năm 1294 tại chùa
Phổ Minh ở Hàng Châu, gồm có 1.422 mục, 6.010 quyển, đóng
lại trong 587 tập. Ðó là ấn bản Ðại Tạng Kinh đầu
tiên được thực hiện dưới triều Nguyên. Tiêu Thái Ðăng
qua Việt Nam năm 1295, vừa lúc ấn bản này mới được thực
hiện xong chừng một năm. Cố nhiên là ông ta đã nói với
vua Anh Tông về ấn bản này cho nên vua mới ủy hai người
đi theo về Tàu để thỉnh cho được một bộ. Năm 1295, Trúc
Lâm còn làm thái thượng hoàng, chưa xuất gia. Ta có thể nói
rằng chính Trúc Lâm dã bảo vua Anh Tông làm việc ấy.
Công
việc khắc bản gỗ Ðại Tạng Kinh đã tiến hành trong
bao lâu? Ta chỉ thấy nói vào tháng chạp năm Kỷ mùi (1319),
tăng sĩ và cư sĩ cùng hiến máu in một Ðại Tạng Kinh
trên 5.000 quyển để an trí tại chùa Quỳnh Lâm. Ðây có lẽ
là bản in đầu tiên để khánh thành; chính Pháp Loa đã kêu
gọi việc hiến máu. Như vậy là việc khắc bản đã hoàn
thành vào năm 1319; thời gian khắc bản là 24 năm, kể cả
ba năm công việc bị gián đoạn. Sách Sách Tam Tổ Thực
Lục cũng ghi năm 1329 Pháp Loa lại cho in Ðại Tạng Kinh.
Ấn bản Ðại Tạng Kinh được thực hiện tại kinh
đô Việt Nam do Bão phác chủ trương, tương đối ngắn hơn
ấn bản 1294 của nhà Nguyên. Vì Bão Phác trong khi tục san
đã bỏ đi một số các kinh mục không thông dụng. Số quyển
còn lại trên 5.000 quyển so với số 6.010 quyển của ấn bản
chùa Phổ Ninh. Sách Sách Tam Tổ Thực Lục hai lần dùng
từ ngữ " trên 5.000 quyển" để nói về Ðại Tạng Kinh
đời Trần mà không nói con số đích xác. Có lẽ là vì có
nhiều tác phẩm tuần tự được khắc bản để thêm vào
cho tạng kinh vừa được thực hiện. Sách Sách Tam Tổ Thực
Lục có chép rằng vua Anh Tông có viết và khắc bản các
tác phẩm Thiền Lâm Thiết Chủy Ngữ Lục, Trúc Lâm Hậu
Lục, Ðại Hương Hải Ấn Thi Tập, Thạch Thất Mị Ngữ
và Tăng Già Toái Sự (tất cả đều của Trúc Lâm),
để vào trong Ðại Tạng Kinh mà phát hành. Những tác
phẩm của Trần Thái Tông như Khóa Hư Lục, Thiền Tông
Chỉ Nam, Kim Cương Tam Muội Kinh, Lục Thì Sám Hối Khoa Nghi
và của Tuệ Trung như Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục hồi
đó chắc chắn cũng đã được đưa vào Ðại Tạng.
Ta nên biết việc khắc bản Ðại Tạng Kinh là một công trình vĩ đại mà không có chùa nào hồi đó đủ sức một mình tự làm. Bão Phác chắc hẳn đã thực hiện ấn bản này với sự ủng hộ tận lực của triều đình, và dưới quyền thiền sư chắc chắn có hàng trăm người viết chữ và có hàng trăm người khắc bản. Chắc rằng nếu không có sự trợ lực về tài chính và nhân công của chính quyền thì Bão Phác đã không thế nào làm được việc ấy. Hai mươi năm trời đã được đề ra để thực hiện ấn bản, thời gian này có thể gọi là ngắn ngũi. Rất tiếc ta không còn giữ lại được một bản gỗ nào hoặc một quyển kinh nào để có thể đánh giá được kỹ thuật ấn loát thời đó.khi nhà Minh xâm chiếm Ðại Việt, tướng Trương Phụ đã thu góp hết cả mọi sách cổ kim chở về Kim Lăng (*). Mộc bản Ðại Tạng Kinh hoặc đã bị quân minh chở đi hoặc là thiêu hủy. Những công trình xây dựng một nền văn học độc lập của nước ta đã bị Trương Phụ phá hủy quá nhiều.
Pháp
Loa cũng có chú giải nhiều kinh điển, sáng tác nhiều sách
giáo khoa Phật học và biên tập nhiều nghi thức. Những tác
phẩm của thiền sư hẳn cũng đã được đưa vào trong Ðại
Tạng nhà Trần. Sau đây là những sách của ông làm:
1)
Thạch
Thất Mị Ngữ Niêm Tụng: Những lưòi nhận xét và những
bài kệ tụng viết về tác phẩm Thạch Thất Mị Ngữ
của Trúc Lâm.
2) Tham Thiền Yếu Chỉ: Soạn năm 1322 theo lời yêu cầu của thượng hoàng Minh tông. Sau đó Minh Tông ban hiệu cho Pháp Loa là Minh Giác. 3) Kim Cương Trường Ðà La Ni Kinh Khoa Chú: Phân tích và chú giải kinh Kim Cương Trường Ðà La Ni. 4) Pháp Hoa Kinh Khoa Sớ: Phân tích và luận giải kinh Pháp Hoa. 5) Lăng Già Kinh Khoa sớ: Phân tích và luận giải kinh Lăng Già 6) Bát Nhã Tâm Kinh Khoa Sớ: Phân tích và luận giải Tâm Kinh Bát Nhã. 7) Pháp Sự Khoa Văn: Về các nghi thức và sớ điệp dùng trong những lễ lược Phật Giáo. 8) Ðộ Môn Trợ Thành Tập: Các nghi thức về cúng đàn chẩn tế. 9) Nhân Vương Hộ Quốc Nghi Quỹ: Soạn riêng cho vua Minh Tông dùng. 10) Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục: Biên tập những thiền ngữ và thi tụng của Tuệ Trung. Các sách khoa sớ 3,4,5 và 6 là những sách giáo khoa Phật học. Những tác phẩm trên đều thất lạc, duy có tác phẩm Tham Thiền Yếu Chỉ, chỉ được giữ lại một phần in dưới đầu đề là Thiền Ðạo Yếu Học, thấy đặt nằm sau phần lịch sử của Pháp Loa trong Sách Tam Tổ Thực Lục. Sách Tam Tổ Thực Lục cũng có nói rằng chính thiền sư Pháp Loa đã đề lời Bạt cho Ðại Tạng Kinh đời Trần. Bài Bạt này viết vào năm 1321. Tám tác phẩm đầu của Pháp Loa đều được khắc và in năm 1323. Riêng tác phẩm thứ 9 soạn theo lời vua Anh Tông để vua dùng hằng ngày.
Số
người xuất gia và gia nhập giáo hội Trúc Lâm càng ngày càng
đông. Tháng Chín năm Quý Sửu (1313) Pháp Loa phụng chiếu đến
cư trú tại chùa Vĩnh Nghiêm ở Lương Giang, đặt văn phòng
trung ương của giáo hội, kiểm tra tự viện và làm sổ tăng
tịch. Ðây là lần đầu tiên trong lịch sử Phật Giáo Việt
Nam tăng sĩ có hồ sơ tại Giáo Hội Trung Ương. Pháp Loa thấy
số lượng tăng sĩ đông quá liền quyết đinh ba năm mới
có một lần độ tăng. Giới đàn ba năm được tổ chức
một lần và mỗi lần số người xin thụ giới bị thải
ra có đến hàng nghìn người. Tính đến năm 1329, số tăng
sĩ được xuất gia trong những giới đàn do giáo hội Trúc
Lâm tổ chức dưới quyền lãnh đạo của Pháp Loa là trên
15.000 vị. Về tự viện, năm 1313 có tới trên 100 ngôi chùa
thuộc vào giáo hội Trúc Lâm (Sách Tam Tổ Hành Trạng
của Ngô Thì Nhậm nói có hơn 800 ngôi chùa - Ngô Thì Nhậm
lấy tài liệu trong Tam Tổ Thực Lục. Bản Tam Tổ
Thực Lục ấn hành năm 1943 tại Hà Nội ghi " già lam,
phàm bách dư sớ" , chữ Phàm có thể là chữ Bát
viết
lầm ra). Pháp Loa làm rất nhiều việc xây dựng. Tại chùa
Báo AÂn, năm 1314 ông đã xây dựng được 5 cây Bảo tháp,
hai cơ sở hành đạo lớn (Quỳnh Lâm và Báo AÂn) và trên
200 tăng đường. Về việc đúc tượng, Pháp Loa đã đúc tới
1.300 tượng Phật lớn nhỏ bằng đồng. Vua Anh Tông nhân ngày
lên làm Thái Thượng Hoàng đã cho đúc tượng đồng ba vị
Phật Di Ðà, Thích Ca và Di Lặc, mỗi tượng cao 17 thước
ta. Có thể nói là bất động sản cúng vào cho giáo hội,
phần lớn là những người có quyền thế và giàu có trong
triều. Năm 1308, vua Anh Tông đã lấy 100 mẫu ruộng riêng của
gia đình nhà Trần để cúng vào chùa Báo AÂn. Năm 1312 Anh
Tông cúng dường năm vạn quan tiền để Pháp Loa bố thí cho
dân nghèo. Vua cũng dâng cúng thuyền bè và kiệu phu cho chùa
dùng, nhưng Pháp Loa từ chối không nhận. Vua lại sai lấy
500 mẫu ruộng từ Niệm Như Trang cúng vào chùa làm bất động
sản. Năm 1313, Anh Tông lại theo lời di chiếu của Nhân Tông
lấy những bảo vật thờ tự tam bảo của mẹ mà cúng dường
vào chùa Báo AÂn, lại cúng dường vật liệu xây dựng và
cung cấp thợ phu để làm thêm chùa tháp. Cùng trong năm đó,
Bảo Từ hoàng thái hậu đã quy y tại chùa này. Năm 1315, Anh
Tông lấy 30 mẫu ruộng của người cung nhân cũ họ Phạm
cúng vào chùa. Năm 1317 tư đồ Văn Huệ Vương cúng dường
4.000 lưng tiền, và một người tên Nguyễn Trường ở Lâm
Ðộng cúng dường 75 mẫu ruộng vào chùa Quỳnh Lâm. Năm 1318
Hoa Lưu cư sĩ họ Võ cúng dường chùa Quỳnh Lâm 20 mẫu ruộng.
Năm 1324 tư đồ Văn Huệ Vương và Thượng Trân công chúa
cúng dường tới 900 lạng vàng để đúc tượng Di Lặc. Con
trai của Nhật Trinh công chúa là Di Loan cư sĩ cúng dường
300 mẫu ruộng tại phủ Thanh Hoa, BảoTừ hoàng thái hậu cúng
dường 222 mẫu đất ở phủ An Hoa. Sau đó, Tư Ðồ Van Huệ
Vương lại cúng 300 mẫu ruộng ở Gia Lâm. Lúc này điền địa
cúng vào cho riêng chùa Quỳnh Lâm đã lên tới trên 1.000 mẫu.
Chùa có tới 1.000 tá điền làm ruộng. Ta không biết lợi
tức của trên 1.000 mẫu ruộng này có được chi dụng vào
các việc Phật sự và tăng sự ở các chùa khác trong giáo
hội Trúc Lâm hay không. Sự ủng hộ thái quá đối với Phật
Giáo này sẽ gây nhiều phản ứng từ phía nho gia vốn nghĩ
rằng Nho Giáo đáng lý phải có địa vị của Phật Giáo lúc
bấy giờ.
Ta
biết rằng hồi Anh Tông thỉnh Trúc Lâm về cung để thụ
Bồ Tát Tâm Giới, vương công bách quan đã xin thụ pháp quy
y khá nhiều. trong đời Pháp Loa, giới quyền quý tiếp tục
xu hướng về đạo Phật. Năm 1316 Anh Tông xin được chính
thức thụ Tại Gia Bồ Tát Giới (trước đây chỉ mới Tâm
Giới, chưa bị ràng buộc cụ thể về phương diện hình thức
vào 58 giới điều của Bồ Tát).
Năm 1319, Pháp Loa nhận lời mời của quốc phụ thượng tế Quốc Chẩn vào giảng Ðại Tuệ Ngữ Lục trong phủ An Hoa. Cũng năm ấy, ông trao giới tại gia cho Hoa Dương công chúa. Năm 1320, Tuệ Nhã đại vương xin được thụ Bồ Ðề Tâm Giới. Năm 1322 nhiều người trong triều đình đóng góp vào việc cúng dường để đúc 1.000 tượng Phật, trong số đó có Bảo Từ hoàng thái hậu, Bảo Huệ Quốc mẫu, Bảo Vân công chúa, tư đồ Văn Huệ Vương, Uy Huệ Vương, Hưng Uy Hầu, Hoài Ninh Hầu, Ðặng Trung Tử, Ðoàn Nhữ hài... (tư đồ Văn Huệ Vương xuất gia vào năm này). năm 1323, Văn Huệ Vương và Uy Huệ Vương đến chùa Báo ân xin thụ Bồ Ðề Tâm Giới và pháp quán đỉnh; Bảo Vân công chúa, rồi Bảo Từ hoàng hậu và Văn Huệ Vương thỉnh Pháp Loa giảng kinh Hoa Nghiêm. Năm 1324 Chiêu Từ hoàng thái phi công chúa (con của Quốc Chấn) và Lệ Bảo công chúa (con Chiêu Huấn Vương) xuất gia... Về việc học Phật, tình hình cũng rất nhộn nhịp. Sợ giới tăng sĩ đông đảo mà không thể hiểu và thụ trì giới pháp, năm 1322 Pháp Loa cho khắc bản cuốn Tứ Phần Luật (giới luật Tỳ Khưu) để in và phổ biến cho giới tăng sĩ học tập. Ông thỉnh cầu hai vị sư huynh là Tông Cảnh và Bão Phác về chùa Siêu Loại mở những lớp dạy về Tứ Phần Luật cho tăng sĩ và in 5.000 bản Tứ Phần Luật phát cho các học viên. Tông Cảnh và Bão Phác lúc này đã được tôn xưng làm quốc sư: Tông Cảnh trú trì ở Tiên Du, còn Bão Phác ở núi Vũ Ninh. Ngoài sự giảng dạy các kinh phổ thông như Kim Cương, Lăng Nghiêm, Viên Giác và các bộ lục như Tuyết Ðâu Ngữ Lục, Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục, Ðại Tuệ Ngữ Luc, Pháp Loa còn pảhi giảng các kinh Niết bàn, Lăng Già, Pháp Hoa và nhất laø Hoa Nghiêm. Thiền học vào thời đại này đã mang nặng tính chất học hỏi và đàm thuyết. Việc học kinh Hoa Nghiêm đã trở nên một phong trào trong thiền giới. Pháp Loa đã giảng Hoa Nghiêm nhiều lần tại chùa Siêu Loại, Quỳnh Lâm, Dưỡng Phước, Xí Thịnh Quang, An Lạc Tàng Viện, thấy sức yếu, ông liền nhờ Bích Phong Trưởng Lão giảng tiếp. Những buổi giảng như thế rất đông người nghe. Khóa giảng năm 1322 ở chùa Báo AÂn chẳng hạn, có trên 1.000 người đi nghe. Những buổi giảng mà ít người đi nghe nhất cũng có năm sáu trăm người. Nhờ có bản gỗ tàng trữ tại chùa Báo AÂn nên kinh sách được ấn hành rộng rãi, cung cấp đầy đủ cho nhu yếu học Phật khắp xứ. Pháp Loa có rất đông đệ tử. Trong số trên 15.000 người xuất gia trong các giới đàn của giáo hội Trúc Lâm tổ chức, có tới hơn 3.000 vị tới cầu pháp và đắc pháp với ông. Những vị đệ tử làm giảng sư nổi danh là Tuệ Nhiên, Tuệ Chúc, Hải Ấn, Hoằng Tế và Huyền Giác. Ngoài ra các vị đệ tử xuất sắc khác là Quế Ðường, Cảnh Ngung, Cảnh Huy và Tuệ Quán. Huyền Quang là đệ tử xuất gia với Bão Phác, có học với Trúc Lâm nhưng cũng cầu pháp với Pháp Loa. Huyền Quang là người rất giỏi về chữ nghĩa thi văn: ông có nhiệm vụ khảo duyệt và nhuận sắc mọi văn kiện quan trọng, nhất là những bản văn cần đc ấn hành. chính đoạn tiểu sử Pháp Loa trong sách Tam Tổ Thực Lục mà Trung Minh biên tập đã do ông hiệu khảo trước khi cho khắc bản.
Ở
Trung Hoa lúc bấy giờ, nhà Nguyên đang trị vì và có khuynh
hướng ủng hộ Mật Giáo. Ðại Tạng Kinh chùa Phổ
Ninh chắc hản chịu ảnh hưởng nhiều về Mật Giáo, nghĩa
là có thêm nhiều kinh bản về hệ thống giáo lý thần bí
này. Phật Giáo đầu đời Trần đã không bị ảnh hưởng
của Mật Giáo nhiều như ở đời Lý: tác phẩm của Thái
Tông và Tuệ Trung chứng tỏ điều đó. Thiền học trong thời
đại của Thái Tông, Thánh Tông và Nhân Tông tuy có thiên về
sự học hỏi và có khuynh hướng văn chương, nhưng về ảnh
hưởng Mật Tông đã nhẹ. Bắt đầu từ đời Anh Tông và
Pháp Loa, ảnh hưởng này trở thành nặng nề trở lại. Năm
1318, vua Anh Tông xuống chiếu đi tìm vị tăng sĩ Ấn Ðộ
tên là Ban Ðể Ða Ô Sa Thất Lợi về dịch Một cuốn kinh
Mật Giáo tên là Bạch Tán Thần Chú Kinh. Pháp Loa để
rất nhiều thì giờ vào việc trì chú (Tam Tổ Thực Lục
nói:
Sư thường ngày đêm trì chú lễ Phật). Ông cũng có phân
tích và chú thích một kinh văn có khuynh hướng Mật Giáo gọi
là Kim Cương Trường Ðà La Ni Khoa Chú. Năm 1311, có một
vị tăng sĩ Ấn Ðộ tên Du Chi Ba Lam tới, xưng là 300 tuổi,
theo Mật Giáo, có thể ngồi xếp bằng nổi lên mặt nước.
Vị tăng này có một cô con gái tên là Ða La Thanh, được
vua Anh Tông tuyển vào làm cung phi. Vào đời vua Minh Tông cũng
có một vị tăng Mật Giáo Ấn Ðộ tên là Bồ Ðề Thất
Lý sang, cũng có thể nổi lên mặt nước. Vua Anh Tông có vẻ
ưa chuộng Mật Giáo. Vua được Pháp Loa làm lễ quán đỉnh
năm 1320 trước khi băng. Nhiều người khác như Văn Huệ Vương
và Uy Huệ Vương cũng đã xin nhận lễ quán đỉnh, một nghi
thức Mật Giáo.
Sách
Ðại
Việt Sử Ký Toàn Thư chép rằng ngày Anh Tông ốm nặng
sắp băng. Bảo Từ hoàng thái hậu cho người đi mời Phổ
Tuệ Tôn Giả tới làm phép quán đỉnh và lập đàn chay cầu
nguyện (Phổ Tuệ là tôn hiệu mà vua Anh Tông ban tặng Pháp
Loa vào tháng cháp năm Mậu ngọ (1318) sau khi Pháp Loa giảng
xong bộ Tuyết Ðậu Ngữ Lục. Chính vua tự tay viết
bốn chữ Phổ Tuệ Tôn Giả để ban tặng cho Pháp Loa). " Vua
Anh Tông bệnh nặng. Phổ Tuệ xin vào để tỏ bày sự sống
chết. Anh Tông sai trả lời rằng: nhà sư hãy ở đây, khi
ta chết rồi, quan gia (tức là vua Minh Tông) có sai làm thế
nào thì nhà sư tự làm, còn như việc sau thì nhà sư cũng
chưa chết, biết đâu mà đem việc chết bày tỏ với ta".
Ðại Việt Sử Ký Toàn Thư chép như vậy, sợ lầm. Anh
Tông đối với Pháp Loa thường cung kính xưng là đệ tử.
Sau khi thụ tại gia Bồ Tát Giới, Anh Tông rất thao thức muốn
làm tròn bổn phận của một ông vua hộ pháp. Năm 1311, Anh
Tông giao cho Pháp Loa trách nhiệm tục san Ðại Tạng Kinh,
một
công trình Phật sự lớn lao mà nếu nhà nước không tích
cực ủng hộ thì giáo hội Trúc Lâm ít có cơ thực hiện
nổi. Anh Tông cũng đã từng thỉnh mời Pháp Loa vào cung Tư
Phúc giảng Ðại Tuệ Ngữ Lục (1312) và vào cung Thiên
Trường để giảng Truyền Ðăng Lục (1318). Anh Tông
cũng đã chuẩn bị để xuất gia nhưng chưa kịp thi hành thì
lâm bệnh. Năm 1318 vua đã bắt đầu ăn chay. Sách Ðại
Việt Sử Ký Toàn Thư chép: " Bây giờ thượng hoàng có
ý muốn xuất gia, bảo cung nhân ăn chay. Cung nhân có người
ngại, duy có nữ quan Nguyễn Thị Diên chặt ngón tay đem dâng.
Thượng hoàng ngợi khen, ban cho 40 mẫu ruộng để làm lương
ăn tu hành sau này. Sau Nguyễn Thị Diên quả nhiên xuất gia
hiệu là ni sư Tịnh Quang". Những chi tiết trên cho biết
là Anh Tông thực tâm tin đạo Phật và rất quý trọng Pháp
Loa. Lời nói hắt hủi Pháp Loa gán cho anh Tông có lẽ được
một sử thần nho gia ghét đạo Phật thêm vào. Có thể vì
Anh Tông mệt quá không thể nói chuyện được với Pháp Loa
muốn được nghĩ yên dôi chút trước khi nhắm mắt nên đã
lắc đầu không muốn Pháp Loa vào, thế thôi. Trong trạng thái
đó, bảo người ra nhắn một câu nói vô lễ, đó không phải
là phong độ của một người như Anh Tông.
Như
trước đã nói, những tác phẩm của Pháp Loa để lại ngày
nay không còn, duy chỉ có một phần của sách Tham Thiền
Yếu Chỉ còn giữ lại dưới nhan đề Thiền Ðạo Yếu
Học, in trong sách Tam Tổ Thực Lục ngay sau phần
nói về đời Pháp Loa. Thiền Ðạo Yếu Học có lẽ
đã được ghép vào trong sách Tam Tổ Thực Lục trong
một ấn bản tương đối gần đây. Xét nội dung và nhất
là lời ghi chú phía sau, ta có thể nói Thiền Ðạo Yếu
Học là chính do Pháp Loa viết. Nhưng lời ghi chú ấy như
sau:
" Sư
tịch năm 47 tuổi, được nối dòng sau 23 tuổi theo tông môn
của Dương Kỳ, nắm chỉ ý của Viên Ngộ, ngày ngày đàm
thiền thuyết pháp trong tinh thần " vô nhất pháp nhi khả
đắc" , nơi nơi tiếp xúc độ sinh, theo tinh thần " phi chúng
sinh nhi bất lợi". Khi đi thì thấy trâu đã rống mặt trăng,
khi đứng thì nghe ngựa gỗ hí gió; ngôi thì dựa vào gốc
cây không bóng, nằm thì nghỉ lưng nơi không giường chiếu,
nào
ai có thể biết được sự tuyệt với của đời ngài. Kinh
Chư Sơn Lâm nói: " Thiền tông chợ sáng" tức là nếu
gặp ý chỉ ngoài ngôn ngữ ngữ thì không nên dính vao kiến
văn, chứo kẹt vào nghĩa huyền diệu trong văn cú. Hãy khai
mở tư duy một cách thong thả, nhiên hậu mới có thể hướng
về tông môn, đạt tới chuyển ngộ, mới có thể nắm tay
tổ cùng đi... Nếu không thì cũng chỉ làm một cuốn sách
mọt gặm mà thôi vậy... Tôi tuy có duyên may kim cải, được
gặp sách báu này, vẫn hổ thẹn là không có tài thổ phụng,
để lạm biên vào thánh tích. Nhưng nhờ ở chút công đức
nhỏ mọn {khắc bản)} này mà mong báo được từ ân, và phụ
mẫu nhiều đời.. Mong nhờ một câu nói huyền diệu mà tất
cả đều được thành chính giác. Ôi! Gươm kiavì bất bình
mà ra khỏi vỏ báu, thuốc kia vì trị bệnh mà giốc khỏi
bình vàng, cho nên có kệ rằng:
Ma cường pháp nhược, đạo suy vi Phật
tổ xưa kia đã liệu kỳ
Còn
có lời vàng làm mẫu mực
Ai
người đạt ngộ khỏi tìm chi".
Những
lời trên cho ta thấy người viết đã có cái may mắn gặp
được cuốn Thiền Ðạo Yếu Học của Pháp Loa (Pháp
Loa mất năm 47 tuổi được đắc pháp năm 23 tuổi) trong một
thời đại Phật pháp suy vi (có lẽ cuối thế kỷ thứ mười
bốn hay trogn thế kỷ thứ mười lăm). Ông ta mong công đức
khắc bản cuốn sách này sẽ báo được bốn ân, và hy vọng
đời sau có những người đọc sách của Pháp Loa mà đạt
ngộ. Tiếc là ta không thấy nghe tên người khắc bản và
ngày tháng mà người ấy viết những dòng trên.
Thiền
Ðạo Yếu Học là một tập mỏng, gồm có những bài sau
đây:
1)
Lời khuyến lệ kẻ xuất gia tinh tấn hành đạo.
2)
Kể lại một buổi khai đường đại tham của Trúc Lâm năm
1304.
3) Lời khuyến cáo đại chúng về tam học của thượng thừa. 4) Yếu thuyết về đại thừa. 5) Phải am tường học thuật. Trong lời Khuyến lệ kẻ xuất gia tinh tấn hành đạo, Pháp Loa có nói về việc tìm thầy học đạo, phân biệt chân ngụy và thiện ác. Trong bài " Kể lại một buổi khai đường đại tham của Trúc Lâm năm 1304" , Pháp Loa chỉ thuật lại những lời của Trúc Lâm khai thị đại chúng về tự tính thanh tịnh sẵn có của mọi người và ghi lại vài mẫu vấn đáp ngắn giữa Trúc Lâm và môn đệ. Bài lời khuyến cáo đại chúng về Tam Học của Thượng Thừa có thể nói là tư tưởng của Pháp Loa về Thiền học. Trong bài này ông đề cập đến vấn đề kiến tính, về vấn đề có không của tâm ý, về vấn đề tham cứu thoại đầu và đưa ra những lời khuyến lệ tu tập. Bài Yếu Thuyết Về Ðại Thừa là một bài ngắn nói về trình tự nghe đạo, tư duy đạo và thực hành đạo (văn, tư, tu). Bài Phải Am Tường Học Thuật nói về nhu yếu phải học trước khi hành động và những điều thiết yếu thực tiễn trong đời thu đạo: chọn bạn tốt để thân cận, học kinh pháp tìm nơi thu học thuận lợi. Tuy nhấn mạnh đến nhu yếu tìm học kinh điển nhưng Pháp Loa vẫn không quên đặt vấn đề kiến tính lên hàng đầu. Và theo đúng truyền thống Tuệ Trung, ông đặt vấn đề kiến tính trên căn bản Không chủ thể không đối tượng: " Người học Phật phải chú trọng trước hết đến vấn đề kiến tính (thấy được bản tính mình). Thế nào gọi là thấy tính? Thấy đây là thấy cái không thể thấy. Cho nên thấy được cái thấy-không-thấy tức là chân tính hiện ra. Cái thấy về thể tính vốn vô sinh cho nên không có sự phát sinh của cái thấy ấy. Tính cách thực hữu của Tính chính cũng là không, nhưng cái thấy chân thực lại không thay đổi, cho nên nói là thấy tính một cách chân thực". Pháp Loa chỉ bày phương pháp thực tiễn nhiếp tâm giữ ý (gọi là tịnh giới) như sau: " Thế nào là tịnh giới? là trong 24 tiếng đồng hồ một ngày, các điều kiện ngoại cảnh không dấy động, các điều kiện nội tâm không lung lay. Tâm không lung lay, thì cảnh đạt tới trạng thái như nhàn. Nhãn căn (mắt) không phải vì đối tượng mà hướng ra ngoài, nhãn thức (cái thấy) không phải vì đối tượng sở duyên mà hướng vào bên trong. Ý thức được rằng ra và vào không giao tiếp liên hệ cho nên đạt được trạng thái điều chế ngưng chỉ. Tuy gọi là điều chế ngưng chỉ mà không phải là bất động. Ðối với các thứ khác như nhĩ, tỷ, thiệt, thân và ý cũng vậy. Ðó gọi là Ðại Thừa Giới, là Vô Thượng Giới, và Vô Ðẳng giới. Tịnh giới này, từ một vị tiểu tăng cho đến một vị đại tăng, ai cũng có thể duy trì và an trú trong đó được. Nhờ duy trì tịnh giới mà kiên cố không dao động. Sau đó mới tập thiền định, buông xả cả thân và tâm cùng một lúc". Về phương pháp tham cứu thoại đầu, Pháp Loa dặn dò: " Tham thoại đầu thì chớ để gián đoạn, phải nên tham cứu liên tục không xen kẻ một ý niệm nào khác. Giữ đừng để nghiêng ngã, không trạo cử cũng không hôn trầm(73), hoạt bát như ngọc lăn bàn thạch, sáng sủa như gương chiếu trên đài. Ðạt đến chỗ đó thì đi cũng vậy mà đứng cũng vậy, ngồi cũng vậy mà nằm cũng vậy, nói cũng vậy mà lặng thinh cũng vậy, không lúc nào mà không ở trong trạng thái thiền. Như vậy mới giải phẩu tam cú, tam huyền, tam yếu, ngũ vị, tìm hiểu tứ liệu giản, tứ tân chủ, tứ chiếu dụng và những điểm thiết yếu khác của các vị thiền tổ(74)". Pháp Loa có làm nhiều bài thơ và kệ tụng. Nhưng tất cả bài kệ tụng của ông viết trong Thạch Thất Mị Ngữ Niêm Tụng đã mất theo tác phẩm. Chỉ còn lại ba bài thơ: Một bài ca tụng Tuệ Trung thượng sĩ còn tìm thấy ở Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục, một bài Thị Tịch còn ghi chép ở sách Tam Tổ Thực Lục và bài " Lưu Luyến Cảnh Núi Xanh" còn được chép ở trong Toàn Việt Thi Lục. Bài ca tụng Tuệ Trung của Pháp Loa có thể gọi là ngắn gọn và hay nhất trong những bài khác cùng ca ngợi Tuệ Trung mà ta thấy ở Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục - Bài ấy như sau: A! Gang ròng nhồi lại Sắt ống đúc thành Thước trời đất Gió mát trăng thanh A! Bài thơ Lưu Luyến Cảnh Thanh Sơn như sau: Dòng thu gầy hun hút Núi cáo soi nước trong Ngững đầu nhìn bất tận Ðường trước nối muôn từng. Bài kệ Thị Tịch ông viết trước khi qua đời hồi năm 47 tuổi: Vạn giây cắt đứt tấm thân nhàn Hơn bốn mươi năm mộng đã tàn Giã biệt! Xin đừng theo hỏi nữa Bên
kia trăng gió rộng thênh thang.
(Vạn duyên tài đoạn nhất thân nhàn Tứ thập niên dư mộng huyễn gian Trân trọng! chư nhân hưu tá vấn Ná
biên phong nguyệt cánh man khoan).
Vua Minh Tông nghe Pháp Loa đã tịch, liền ban hiệu cho ông là Tịnh Trí Tôn Giả. Ðời ông là đời một vị chân tu đầy hoạt động. Lúc sanh thời ông có bài văn phát nguyện, mà toàn văn không còn, trừ ra một vài câu còn trích lại trong Tam Tổ Thực Lục. Trong bài văn kia ông nói " Chư Phật và chư Bồ tát có những hạnh nguyện nào, tôi đều thiết tha xin học và làm theo. Dù chúng sinh có khen chê khinh trọng, dù bố thí hay xâm đoạt, thì khi mắt thấy tai nghe cũng đều xin cứu độ khiến cho tất cả đều lên được nấc thang giác ngộ..." Pháp Loabị bệnh tại An Lạc Tàng Viện do thiền sư Kiên Ðức trú trì. Nơi đây ông đã từng giảng kinh Hoa Nghiêm nhiều lần. Sau đó ông được trở về chùa Quỳnh Lâm. Vua Minh Tông có ngự giá đến đây để thăm ông khi ông lâm bệnh và có sai ngự y chẩn mạch hốt thuốc cho ông. Sau khi ông mất, Minh Tông ngự bút ban ông hiệu Tịnh Trí Tôn Giả và có làm thơ sau đây để tán dương ông: Tay duỗi trần hoàn rũ sạch duyên Giác hoàng sự nghiệp đã nên truyền Chân mộ núi xanh mờ cỏ dại Xác ve cây biếc tỏa sương mềm Giảng đường dọi bóng trăng kim cổ Thiền thất mờ sương khói nhị biên Tiếc duyên kim cải ngày xưa đó Chuốt
một bài thơ khóc bạn thiền.
(Thùy thủ trần hoàn dĩ liễu duyên Giác hoàng kim lũ đắc nhân truyền Thanh sơn mạn thảo quan tàng lý Bích thọ thâm sương xác thuế thiền Dạ yểm giảng đường kim cổ nguyệt Hiểu mê trượng thất hữu vô yên Tương đầu châm giới ta phi tích Trác
tựu ai chương thế lệ huyền).
Sách Toàn Việt Thi Lục của Lê Quý Ðôn chép bài này của vua Anh Tông. Kỳ thực Anh Tông chết trước Pháp Loa. các sách Tam Tổ Thực Lục và Thánh Tông Ðăng Lục đều chép rằng tác giả bài Văn Pháp Loa Tôn Giả Ðề Thanh Mai Tự là của vua Minh Tông. (73)
Trạo cử là trạng thái lay động, hôn trầm là trạng thái
mê muội
(74)
Ðây là những nguyên tắc thiền đạo của phái Lâm Tế, do
Lâm Tế thiền sư sáng tạo.
|